दरवर्षी सुमारे १७ लाख भारतीयांना स्ट्रोकचा झटका येतो. मात्र महागड्या उपकरणांमुळे बहुतेक रुग्णांपर्यंत जीवनरक्षक मेकॅनिकल थ्रॉम्बेक्टॉमी (रक्ताची गाठ काढण्याची प्रक्रिया) पोहोचू शकत नाही. आता दिल्लीतील एम्सने या क्षेत्रात इतिहास घडवला आहे. देशातील पहिला स्वदेशी (मेक इन इंडिया) क्लिनिकल ट्रायल ‘ग्रासरूट’ (ग्रॅव्हिटी स्टेंट-रिट्रीव्हर सिस्टिम फॉर रीपरफ्युजन ऑफ लार्ज व्हेसल ऑक्लूजन स्ट्रोक ट्रायल) यशस्वी ठरला असून, यात अत्याधुनिक सुपरनोवा स्टेंट रिट्रीव्हरने अत्यंत प्रभावी परिणाम दाखवले आहेत.
एम्सच्या न्यूरोइमेजिंग आणि इंटरव्हेन्शनल न्यूरोरेडियोलॉजी विभागाचे प्रमुख आणि या ट्रायलचे नॅशनल प्रिन्सिपल इन्व्हेस्टिगेटर डॉ. शैलेश बी. गायकवाड यांनी सांगितले, “हा ट्रायल भारतातील स्ट्रोक उपचारांसाठी एक टर्निंग पॉइंट आहे.” या ट्रायलचे प्राथमिक निष्कर्ष प्रतिष्ठित जर्नल ऑफ न्यूरोइंटरव्हेन्शनल सर्जरी (जेएनआयएस) मध्ये प्रकाशित झाले आहेत. हे संशोधन गंभीर स्ट्रोक (लार्ज व्हेसल ऑक्लूजन) रुग्णांसाठी जीवनरक्षक ठरू शकते.
हेही वाचा..
महिला प्रतिनिधींच्या अधिकारांच्या संरक्षणासाठी एनएचआरसीचे मोठे पाऊल
राज्यात आयुष्मान भारत, फुले जन आरोग्य योजनेचा मोठा विस्तार
सागरी सुरक्षेसाठी १५ हाय स्पीड गस्ती नौका लवकरच
मालवणी परिसराच्या पुनर्विकासासाठी ‘क्लस्टर मॉडेल’ विकसित करा
पहिल्या मेकॅनिकल थ्रॉम्बेक्टॉमी ट्रायलमध्ये यशाचे प्रमाण अत्यंत उच्च आढळले. मेंदूमधील रक्तप्रवाह पूर्ववत होण्यात उत्कृष्ट परिणाम दिसून आले. मेंदूतील रक्तस्राव केवळ ३.१ टक्के रुग्णांमध्ये आढळला, तर मृत्यूदर ९.४ टक्के होता. ९० दिवसांनंतर ५० टक्के रुग्णांमध्ये कार्यात्मक स्वावलंबन (फंक्शनल इंडिपेंडन्स) दिसून आले, म्हणजेच ते स्वतःची दैनंदिन कामे करू लागले. हा स्टेंट रिट्रीव्हर परदेशी उपकरणांच्या तुलनेत खूपच किफायतशीर असल्याने, अधिकाधिक रुग्णांपर्यंत मेकॅनिकल थ्रॉम्बेक्टॉमी उपचार पोहोचू शकणार आहेत.
ही मेक इन इंडिया अंतर्गत मोठी उपलब्धी असून, भारत आता जागतिक स्तरावर स्ट्रोक केअरमध्ये योगदान देत आहे. याच वर्षी सीडीएससीओ (सेंट्रल ड्रग्स स्टँडर्ड कंट्रोल ऑर्गनायझेशन) ने या उपकरणाचा डेटा स्वीकारून भारतात नियमित वापरासाठी मंजुरी दिली आहे. ग्रासरूट इंडिया ट्रायलने प्राणघातक स्ट्रोकच्या उपचारात या उपकरणाची प्रभावीता सिद्ध केली आहे. हा प्रयोग देशातील ८ केंद्रांमध्ये करण्यात आला. तज्ज्ञांच्या मते, हा ट्रायल मेक-इन-इंडिया उपक्रमासाठी एक मैलाचा दगड असून, भारताला प्रगत स्ट्रोक केअरमध्ये जागतिक स्तरावरील महत्त्वाचा खेळाडू म्हणून स्थापित करतो.
या ट्रायलचे ग्लोबल प्रिन्सिपल इन्व्हेस्टिगेटर डॉ. दिलीप यवगल (युनिव्हर्सिटी ऑफ मियामी) यांनी सांगितले की, हे उपकरण स्वस्त असल्यामुळे दक्षिण-पूर्व आशियामध्ये आधीच ३०० पेक्षा अधिक रुग्णांवर यशस्वी उपचार करण्यात आले आहेत. आता भारतात सीडीएससीओची मंजुरी मिळाल्याने हे उपकरण नियमित वापरासाठी उपलब्ध होणार आहे.