ताणतणाव, निद्रानाश किंवा इतर मानसिक समस्या असोत, त्यातून मुक्ती मिळवून देण्यासाठी मानसिक साधनेचा प्राचीन मार्ग असलेले ध्यान अत्यंत प्रभावी आहे. ध्यानाच्या नियमित सरावामुळे विचारांची भटकंती थांबते, मन शांत होते आणि अंतःशांती प्राप्त होते. आज जागतिक ध्यान दिवस आहे. मुख्यत्वे ध्यानाचे तीन प्रकार असून, त्यांच्या सरावातून असंख्य लाभ मिळतात. मन जेव्हा विचलित होते, तेव्हा ध्यानच योग्य दिशा दाखवते. नियमित ध्यानामुळे ताण कमी होतो. भारत सरकारचे आयुष मंत्रालय ध्यानाचे महत्त्व आणि त्यातून मिळणाऱ्या फायद्यांविषयी सातत्याने माहिती देत असते. ध्यान केवळ मानसिक आरोग्य मजबूत करत नाही, तर शारीरिक आरोग्यातही सुधारणा घडवून आणते.
ध्यानाचे प्रमुख फायदे पुढीलप्रमाणे आहेत. ध्यान तणाव कमी करण्यास अत्यंत उपयुक्त ठरते. ते एकाग्रता आणि लक्ष केंद्रित करण्याची क्षमता वाढवते तसेच भावनिक संतुलन राखण्यास मदत करते. ध्यानामुळे झोपेची गुणवत्ता सुधारते, रक्तदाब नियंत्रित राहतो आणि हृदयाच्या आरोग्यावरही सकारात्मक परिणाम होतो. मोरारजी देसाई नॅशनल इन्स्टिट्यूट ऑफ योगा यांनी प्राचीन योगग्रंथांचा संदर्भ देत ध्यानाचे तीन मुख्य प्रकार सांगितले आहेत, जे ‘घेरण्ड संहिता’मध्ये वर्णन केलेले आहेत. साधकांच्या पातळीनुसार हे प्रकार ठरवले गेले आहेत.
हेही वाचा..
मनरेगाच्या नावाखाली देशाला दिशाभूल करण्याचा प्रयत्न
बनावट मोबाईल तयार करणाऱ्या टोळीचा पर्दाफाश
केरळमध्ये ६००चा चमत्कार म्हणजे लोकशाही बळकट असल्याचा पुरावा!
बंगालमधील सर्व नकारात्मक शक्ती संपुष्टात येईल
स्थूल ध्यान : या प्रकारात साकार किंवा भौतिक रूपावर लक्ष केंद्रित केले जाते, जसे की गुरु किंवा इष्टदेवतेच्या मूर्तीवर ध्यान करणे. प्रारंभिक साधकांसाठी हा प्रकार सर्वाधिक उपयुक्त मानला जातो, कारण ठोस रूपाची कल्पना करणे सोपे असते. ज्योतिर्मय ध्यान : या ध्यानप्रकारात आत्मज्योतीचे किंवा प्रकाशपुंज ब्रह्माचे ध्यान केले जाते. स्थूल ध्यानाच्या तुलनेत हे शंभर पटीने श्रेष्ठ मानले जाते, कारण ते अधिक सूक्ष्म असून अंतर्मुख पातळीवर कार्य करते. सूक्ष्म ध्यान : हे ध्यान बिंदुमय ब्रह्म किंवा कुंडलिनी शक्तीवर केंद्रित असते. घेरण्ड संहितेनुसार, हे ज्योतिर्मय ध्यानापेक्षा लाख पटीने श्रेष्ठ असून उच्च स्तराच्या साधनेसाठी उपयुक्त आहे.
हे सर्व प्रकार योगाच्या प्राचीन परंपरेशी निगडित असून ध्यानाच्या साधनेत क्रमशः प्रगती करण्यास मदत करतात. आजच्या तणावपूर्ण काळात मानसिक आणि शारीरिक आजारांपासून संरक्षण मिळवण्यासाठी ध्यान हा एक सोपा आणि प्रभावी उपाय आहे. दररोज काही मिनिटे ध्यान केल्यास जीवनात सकारात्मक बदल घडू शकतो.