महाराष्ट्राच्या राजकारणात काही नेते पराभव स्वीकारत नाहीत; ते पराभवाला “कट”, “कारस्थान”, “विश्वासघात” अशी नावे देतात. आज संजय राऊत आणि उद्धव ठाकरे यांची राजकीय भाषा याच मानसिकतेचे प्रतिबिंब आहे. “देवेंद्र फडणवीस ठाकरेमुळे मुख्यमंत्री झाले” असा टोला मारताना, ते स्वतःच्या कारकिर्दीतील प्रश्नांना मात्र टाळतात. प्रश्न साधा आहे—उद्धव ठाकरे मुख्यमंत्री का राहू शकले नाहीत? उत्तर आरोपांत नाही; कामगिरीत आहे.
१) मुख्यमंत्रीपद गेले—पण आत्मपरीक्षण झाले का?
उद्धव ठाकरे यांना मुख्यमंत्रीपदावरून उठावे लागले, कारण कुणी त्यांना ढकलले म्हणून नव्हे; तर राजकीय विश्वासाचा कणा मोडला म्हणून. विधानमंडळात बहुमत दाखवण्याची वेळ आली, तेव्हा सरकार कोसळले. लोकशाहीत बहुमत हे फेसबुक लाइव्हने नव्हे, तर सभागृहात सिद्ध करावे लागते—हा साधा नियम त्यांच्या कारकिर्दीत विसरला गेला.
२) मंत्रालय रिकामे, फेसबुक लाईव्ह भरभरून
मुख्यमंत्री म्हणजे प्रशासनाचा केंद्रबिंदू. पण उद्धव ठाकरे यांच्या काळात मंत्रालयात उपस्थिती हा अपवाद ठरला. निर्णयांचा वेग मंदावला. फाइल्स थांबल्या. मुख्यमंत्री मंत्रालयात कमी आणि सोशल मीडियावर जास्त दिसले. राज्य चालवताना संवाद महत्त्वाचा असतो; पण संवाद म्हणजे लाईव्ह—कारभार नव्हे.
३) कोविडचे कारण—की नेतृत्वाचा अभाव?
कोविड काळात सर्वच राज्यांना अडचणी होत्या. पण अनेक मुख्यमंत्र्यांनी प्रत्यक्ष मैदानात उतरून यंत्रणा हलवली. महाराष्ट्रात मात्र निर्णयप्रक्रिया विलंबित राहिली, समन्वय ढासळला, आणि प्रशासन अस्वस्थ झाले—अशी टीका स्वतः सरकारी यंत्रणेतूनच ऐकू आली. संकट नेतृत्वाची कसोटी असते; त्या कसोटीत सरकार अपुरे ठरले.
४) हिंदुत्व सोडले—मतदार गोंधळला
शिवसेनेचा कणा हिंदुत्व होता. पण सत्तेसाठी काँग्रेस-राष्ट्रवादीसोबत जाण्याचा निर्णय घेतला गेला. हा निर्णय तात्कालिक सत्ता देणारा होता; पण दीर्घकालीन राजकीय नुकसान करणारा ठरला. मतदार संभ्रमात पडला—“ही तीच शिवसेना आहे का?” हा प्रश्न जनतेने विचारला आणि उत्तर निवडणुकीत दिले.
५) शिंदेंचा उठाव—कारण आणि परिणाम
एकनाथ शिंदे यांचा उठाव अचानक नव्हता; तो अस्वस्थतेचा स्फोट होता. आमदारांच्या तक्रारी, निर्णयप्रक्रियेतील दुरावा, आणि विचारधारेतील गोंधळ—या सगळ्यांचा साठा फुटला. बहुमत शिंदेंकडे गेले, आणि सरकार कोसळले. हा “विश्वासघात” नव्हे; राजकीय अपयशाचा हिशेब होता.
६) फडणवीस “काम करणारे” कसे ठरले?
देवेंद्र फडणवीस यांच्यावर आरोप करणे सोपे आहे; पण त्यांच्या कारभाराकडे दुर्लक्ष करणे अवघड. पायाभूत सुविधा, गुंतवणूक, प्रशासनातील निर्णयक्षमता—या मुद्द्यांवर फडणवीस यांना “काम करणारे मुख्यमंत्री” अशी ओळख मिळाली. म्हणूनच ते सत्तेत आले—कुणाच्या उपकारांमुळे नव्हे, तर कामगिरीच्या राजकारणामुळे.
७) आधी शिंदेंना मुख्यमंत्री का?
महायुतीने आधी एकनाथ शिंदे यांना मुख्यमंत्री केले, कारण ते बंडखोर आमदारांचे नेतृत्व करत होते आणि त्या क्षणी बहुमताचा राजकीय चेहरा म्हणून त्यांच्याकडे संख्याबळ होते. बहुमत प्रत्यक्षात भाजपाकडे होते, सेनेकडे नव्हते—हे वास्तव आहे. मात्र लोकशाहीतील संकेत आणि राजकीय शहाणपण लक्षात घेऊन, शिवसेनेतून फुटलेल्या गटाचे नेतृत्व करणाऱ्या शिंदेंना मुख्यमंत्रीपद देण्यात आले.
हा निर्णय “कृपा” किंवा “उपकार” नव्हता, तर सत्तांतराला वैधता देण्याचा आणि सरकारला स्थैर्य देण्याचा राजकीय निर्णय होता. नंतर जनादेश आणि परिस्थिती स्पष्ट झाल्यावर देवेंद्र फडणवीस मुख्यमंत्री झाले. त्यामुळे यात “ठाकरेमुळे मुख्यमंत्री” असा दावा करणे म्हणजे संख्याबळ, जनादेश आणि वास्तव या तिन्ही गोष्टींकडे डोळेझाक करण्यासारखे आहे.
८) संजय राऊतांची भाषा—आरोपांची साखळी
संजय राऊत यांची वक्तव्ये सतत संघर्ष वाढवणारी राहिली. “फडणवीस ठाकरेमुळे मुख्यमंत्री झाले”—अशी वाक्ये ऐकायला टाळीखाऊ; पण तथ्यशून्य. प्रश्न असा आहे—उद्धव ठाकरे स्वतः ठाकरे असूनही सत्ता का टिकवू शकले नाहीत? याचे उत्तर राऊत देत नाहीत.
९) मुंबई, उद्योग आणि गुंतवणूक
उद्योगजगत स्थैर्य शोधते. सरकार अस्थिर दिसले की गुंतवणूक थांबते. ठाकरे सरकारच्या काळात अनेक प्रकल्पांबाबत संभ्रम होता. नंतर प्रशासनाने गती पकडली—हा फरक जनतेने पाहिला. विकासाची भाषा आरोपांवर मात करते.
१०) लोकशाहीत भावनिक अपील पुरेसे नसते
“मराठी अस्मिता”, “वारसा”, “भावना”—या गोष्टी महत्त्वाच्या; पण कारभार त्याहून महत्त्वाचा. मतदार शेवटी प्रश्न विचारतो: रस्ते, पाणी, रोजगार, उद्योग—यात काय बदल झाला? या प्रश्नांची ठोस उत्तरे न मिळाल्यानेच सत्तेचा किल्ला ढासळला.
११) खुर्चीची ओढ—नेतृत्वाची मर्यादा
उद्धव ठाकरे यांना खुर्चीवरून उठावे लागले, कारण खुर्ची टिकवण्यासाठी जे नेतृत्व लागते, ते दाखवले गेले नाही. मुख्यमंत्री म्हणजे सत्तेचा चेहरा नाही; तो प्रशासनाचा चालक असतो. चालक कॅबिनमध्ये नसेल, तर गाडी थांबते—महाराष्ट्रात तेच झाले.
१२) आरोप विरुद्ध वास्तव
आज आरोपांचा मारा सुरू आहे. पण वास्तव असे आहे की—
-
बहुमत गेले
-
पक्ष फुटला
-
विचारधारा गोंधळली
-
प्रशासन ठप्प झाले
या सगळ्याची जबाबदारी कुणावर? विरोधकांवर टाकून स्वतःची सुटका होत नाही.
-
निष्कर्ष: चपराक वास्तवाची
संजय राऊत आणि उद्धव ठाकरे यांनी जितक्या जोरात आरोप केले, तितक्याच जोरात वास्तवाने त्यांना प्रत्युत्तर दिले. देवेंद्र फडणवीस काम करणारे मुख्यमंत्री म्हणून ओळखले गेले—म्हणून सत्तेत आले.
उद्धव ठाकरे खुर्चीवरून उठले—कारण काम, समन्वय आणि विश्वास यांचा अभाव होता.
लोकशाहीत शेवटी एकच निकाल लागतो—काम केले तर सत्ता, नाही तर आरोप.