सध्याच्या धावपळीच्या युगात तणाव, थकवा आणि विविध प्रकारचे आजार हे सामान्य झाले आहेत. अशा वेळी योग आणि प्राणायाम आपल्यासाठी अत्यंत फायदेशीर ठरू शकतात. यामध्ये नाडी शुद्धी प्राणायाम हा एक सोपा पण प्रभावी उपाय आहे, जो शरीर आणि मन दोन्हीला स्वस्थ ठेवतो. ही एक विशेष प्रकारची श्वसन क्रिया आहे ज्यामध्ये नाकाच्या दोन्ही नाकपुड्यांद्वारे एकाआड एक श्वास घेणे आणि सोडणे केले जाते. यालाच ‘अनुलोम-विलोम’ असेही म्हणतात. या प्राणायामामुळे शरीरातली ऊर्जा संतुलित होते, मन शांत आणि ताजं वाटतं, आणि तणाव दूर होतो. नियमित सरावामुळे शारीरिक आणि मानसिक आरोग्य सुधारते.
आयुष मंत्रालयानुसार नाडी शुद्धी प्राणायामाचे विविध फायदे: मानसिक शांतता आणि तणावात घट: या प्राणायामामुळे मेंदूला ऑक्सिजन अधिक प्रमाणात मिळतो, त्यामुळे विचारशक्ती वाढते आणि तणाव कमी होतो. ध्यान आणि स्मरणशक्ती वाढते. रोगप्रतिकारशक्ती वाढवतो: नाडी शुद्धी प्राणायाम शरीराची इम्युनिटी (रोग प्रतिकारशक्ती) वाढवतो, त्यामुळे सर्दी, खोकला, ताप अशा किरकोळ आजारांपासून सहज सुटका मिळते.
हेही वाचा..
‘नाटो’ने नाट लावण्याचा प्रयत्न केला, पण भारताचे चोख प्रत्युत्तर
कम्युनिस्ट पार्टीकडून पाच राज्यांत बंदची घोषणा
फर्निचर मार्केटवर बुलडोजर चालवला
रक्ताभिसरण सुधारतो: या प्राणायामामुळे रक्तप्रवाह सुरळीत होतो. हृदय निरोगी राहते, आणि ब्लड प्रेशर नियंत्रणात राहतो. प्रत्येक अवयवाला पोषण आणि ऑक्सिजन व्यवस्थित मिळतो. फुफ्फुसांची क्षमता वाढते: नाडी शुद्धी प्राणायाम फुफ्फुसं मजबूत करतो. त्यामुळे दम्याचे, श्वसनाचे आणि अॅलर्जीचे त्रास कमी होतात. पचनतंत्र बळकट करतो: या प्राणायामामुळे गैस, अॅसिडिटी, बद्धकोष्ठता यासारख्या पचनाच्या समस्या दूर होतात. पाचन नीट असेल तर शरीर हलकं आणि ऊर्जावान वाटतं.
नाडी शुद्धी प्राणायाम कसा करावा?
सर्वप्रथम पद्मासन किंवा सुखासनात बसा. पाठीचा कणा ताठ ठेवा. उजव्या हाताने विष्णु मुद्रा धरा – अंगठ्याने उजवी नाकपुडी बंद करायची आणि मध्यमामधील बोटांनी डावी. आता उजवी नाकपुडी बंद करून डाव्या नाकपुडीने गंभीरपणे श्वास घ्या. श्वास घेतल्यावर तो थोडा वेळ आत रोखा, सहजतेने. मग डावी नाकपुडी बंद करून उजवी नाकपुडीने श्वास हळूहळू सोडा. त्यानंतर उजव्या नाकपुडीने श्वास घ्या, रोखा आणि डाव्या नाकपुडीने सोडा. ही प्रक्रिया १० ते १५ मिनिटं सतत करा. या प्राणायामाचा दररोजचा सराव शरीराला निरोगी, मनाला शांत आणि जीवनाला संतुलित बनवतो. तुम्हीही याची सवय लावा आणि तणावमुक्त आयुष्याचा अनुभव घ्या.