देवाधिदेव महादेवांना सावन महिना अत्यंत प्रिय आहे. हा महिना केवळ पूजा-अर्चा आणि भोलेनाथाच्या भक्तीसाठी सर्वोत्तम मानला जात नाही, तर देशभरातील अशा अनेक मंदिरांविषयी जाणून घेण्याचा आणि दर्शन घेण्याचा सुद्धा असतो, जे भक्ती, गूढता आणि सौंदर्य यांचा संगम आहेत. असेच एक मंदिर तमिळनाडूतील कांचीपूरम येथे आहे – एकांबरेश्वर मंदिर. सुमारे २५ एकरमध्ये विस्तारलेले हे प्राचीन मंदिर केवळ आपल्या भव्य वास्तुकलेसाठी प्रसिद्ध नाही, तर पंचभूत स्थळांपैकी एक मानले जाते, जिथे भगवान शिवाची पृथ्वी तत्त्व म्हणजेच पृथ्वी लिंगम स्वरूपात पूजा केली जाते. या मंदिराची पवित्रता आणि माता पार्वतीच्या तपस्येची कथा हे मंदिर विशेष बनवतात.
एकांबरेश्वर मंदिर, ज्याला एकंबरनाथ मंदिर असेही म्हणतात, तमिळनाडूच्या कांचीपूरम शहरात स्थित आहे. तमिळनाडू पर्यटन विभागाच्या संकेतस्थळानुसार, हे मंदिर इ.स. ६०० पासून अस्तित्वात आहे. या मंदिराचा उल्लेख प्राचीन तमिळ संगम साहित्यातही आढळतो. ७व्या शतकात पल्लव राजवटीने हे मंदिर उभारले, त्यानंतर चोल राजांनी ९व्या शतकात संरचना घडवली आणि विजयनगर सम्राटांनी हे मंदिर अधिक भव्य बनवले. मंदिर परिसर २५ एकरात पसरलेला असून भारतातील सर्वात मोठ्या मंदिर परिसरांपैकी एक आहे. दक्षिणेकडील गोपूरम (मुख्य प्रवेशद्वार) हे ११ मजली असून, १९२ फूट उंच आहे – जे देशातील सर्वात उंच गोपूरमांपैकी एक मानले जाते.
हेही वाचा..
भारताची मुत्सद्देगिरीची मोठा विजय
ऑपरेशन सिंदूर : डिजिटल मीडियावरील फसवे URL ब्लॉक करण्याचे निर्देश
नशा तस्करांवर मोठ्या कारवाईचे पाऊल
विरोधक फक्त मतांच्या राजकारणात गुंतलेत
मंदिराच्या गर्भगृहात भगवान शिवाचा पृथ्वी लिंगम स्थापित आहे, ज्याला एकांबरेश्वर किंवा आंब्याच्या वृक्षाचा अधिपती असे संबोधले जाते. येथे १००८ शिवलिंगांनी सजलेला सहस्रलिंगम आणि हजार स्तंभांचे सभामंडप हे विजयनगर काळातील स्थापत्यकलेचे अप्रतिम उदाहरण आहे. मंदिरातच भगवान विष्णूचा नीलाथिंगल थुंडम पेरुमल मंदिर देखील आहे. मंदिराचे एक वैशिष्ट्य म्हणजे येथे असलेला ३५०० वर्षांहून जुना आंबा वृक्ष. या वृक्षाच्या चार फांद्या – चार वेदांचे प्रतीक मानल्या जातात आणि प्रत्येक फांदीवर लागणाऱ्या आंब्याचा चव वेगळा असतो.
पौराणिक कथा – एकदा माता पार्वतीने खेळत असताना भगवान शिवाच्या डोळ्यांवर हात ठेवले. त्यामुळे सृष्टी अंधाराने व्यापली. त्यावर शिव रुष्ट झाले आणि पार्वतीला पृथ्वीवर तपस्येस पाठवले. पार्वती कामाक्षी रूपात कांचीपूरमला आल्या आणि वेगवती नदीच्या काठावर आंब्याच्या झाडाखाली रेताने शिवलिंग तयार करून तपस्या करू लागल्या. शिवाने पार्वतीच्या भक्तीची परीक्षा घेण्यासाठी प्रथम अग्नी पाठवला. पार्वतीने आपल्या भावास – विष्णूस – प्रार्थना केली. विष्णूंनी शिवाच्या मस्तकातील चंद्र वापरून किरणांनी शीतलता दिली. त्यानंतर शिवाने गंगा नदी उफाळून पाठवली, पण पार्वतीने गंगेला बहिण मानले आणि गंगेमुळे तपस्येत व्यत्यय आला नाही. शेवटी वेगवती नदी उफाळून आली आणि शिवलिंग वाहून जाणार होते, तेव्हा पार्वतीने ते आपल्या बाहूंमध्ये सामावून घेतले. तिच्या भक्तीने प्रसन्न होऊन, शिव एकांबरेश्वर रूपात प्रकट झाले आणि वरदान दिले. म्हणूनच शिवाला येथे ‘तझुवकुझैंथार’ – म्हणजे ‘ज्याने आलिंगन दिला’ असेही म्हणतात. या शिवलिंगावर आजही पार्वतीच्या आलिंगनाचे चिन्ह दिसतात, असे मानले जाते. श्रावण महाशिवरात्र, पौर्णिमा यांसारख्या पवित्र दिवशी, तसेच सामान्य दिवसांमध्येही येथे भाविकांची गर्दी असते. चेन्नईपासून फक्त ७५ किमी अंतरावर हे मंदिर सहज पोहोचण्याजोगे आहे.