भारताच्या इतिहासात अनेक थोर समाजसुधारकांनी समाजाला दिशा दिली. त्यातले एक अत्यंत आदरणीय नाव म्हणजे नाना शंकरशेठ. त्यांचे खरे नाव जगन्नाथ शंकरशेठ मुरकुटे होते, पण लोक त्यांना प्रेमाने “नाना” म्हणायचे.
नाना शंकरशेठ यांचा जन्म १० फेब्रुवारी १८०३ रोजी मुंबईत झाला. ते श्रीमंत व्यापारी कुटुंबात जन्मले. बालपणापासूनच त्यांना समाजसेवेची आवड होती. त्यांचे कुटुंब शिक्षणप्रेमी व दानशूर होते, ज्याचा प्रभाव त्यांच्या स्वभावावर मोठ्या प्रमाणात पडला.
नानांचे कुटुंब जमीनव्यवसाय, बिल्डिंग व्यवसाय, व व्यापार यात अग्रेसर होते. त्यांनी स्वतःच्या व्यावसायिक बुद्धिमत्तेने मोठी संपत्ती कमावली. पण त्यांनी ही संपत्ती फक्त स्वतःच्या सुखासाठी न वापरता, समाजहितासाठी वापरण्याचा निर्धार केला.
शिक्षण क्षेत्रातील योगदान
नाना शंकरशेठ हे शिक्षणाचे मोठे पुरस्कर्ते होते. त्यांनी मुंबईमध्ये नेटिव्ह गर्ल्स स्कूल (भारतातील पहिली मुलींची शाळा) स्थापन करण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावली.
एल्फिन्स्टन कॉलेज स्थापनेसाठी त्यांनी मोठी मदत केली. त्यांच्यामध्ये मुलींच्या शिक्षणाबद्दल विशेष आस्था होती, कारण त्या काळात मुलींना शिक्षण मिळवणे कठीण होते.
हे ही वाचा:
गेमसाठी मोबाईलचा हट्ट धरणाऱ्या मुलीला सावत्र पित्याने मारले!
फौजा सिंग हिट अँड रन प्रकरणात एनआरआयला अटक!
स्थानिक स्वराज्य संस्थांच्या निवडणुकीत महायुतीचाच विजय होईल
कबुतरखाने हटवण्यामागे काय कारण आहे?
रेल्वे प्रकल्पातील योगदान
भारतामध्ये पहिली रेल्वे १६ एप्रिल १८५३ रोजी मुंबई ते ठाणे दरम्यान सुरू झाली. या प्रकल्पासाठी आर्थिक मदत, जनसंपर्क व नियोजन करण्यात नाना शंकरशेठ यांचे योगदान मोठे होते.
त्यामुळेच त्यांना भारताच्या रेल्वे इतिहासात मानाचे स्थान मिळाले आहे.
समाजसेवा क्षेत्रातील कार्य
- विधवाविवाहाला पाठिंबा
- अस्पृश्यता निर्मूलनासाठी प्रयत्न
- सार्वजनिक आरोग्य व स्वच्छतेवर भर
- महिलांना शिक्षण व समान अधिकार देण्यासाठी सतत प्रयत्न
सामाजिक व राजकीय योगदान
नाना शंकरशेठ हे मुंबई महानगरपालिकेचे (म्युनिसिपल बोर्ड) पहिले भारतीय सभासद बनले. त्या काळी इंग्रजांच्या राजवटीत भारतीयांना अशी संधी मिळणे फार मोठे होते.
नाना शंकरशेठ यांच्या कार्यामुळे त्यांना समाजात खूप मान व आदर मिळाला. आजही मुंबईतील नाना चौक, तसेच शाळा आणि इतर संस्था त्यांच्या नावाने ओळखल्या जातात. नाना शंकरशेठ हे केवळ व्यापारी नव्हते, तर एक द्रष्टे समाजसुधारक होते. आजही त्यांच्या विचारांमधून आणि कार्यातून आपल्याला प्रेरणा मिळते. “समाजाच्या उन्नतीसाठी संपत्तीचा उपयोग करा; संपत्तीचा अभिमान बाळगू नका.”, अशी त्यांची विचारसरणी होती.