सध्याच्या काळात मुलांमध्ये दमा (अस्थमा) ही एक गंभीर समस्या बनली आहे, जी त्यांच्या श्वसन क्षमतेवर परिणाम करते. इनहेलर किंवा औषधांद्वारे उपचार करूनही अनेक वेळा मुलांची प्रकृती अचानक बिघडते. याला ‘अस्थमा फ्लेअर-अप’ असे म्हटले जाते. आता वैज्ञानिकांनी एका अभ्यासात शोधले आहे की शरीरात काही विशिष्ट जैविक प्रक्रिया अशी सूज वाढवतात, जी नेहमीच्या उपचारांनी बरी होत नाही. अमेरिकेच्या शिकागो येथील ‘एन अॅण्ड रॉबर्ट एच. लूरी चिल्ड्रन्स हॉस्पिटल’मधील वैज्ञानिकांनी केलेल्या अभ्यासाने दम्याच्या गुंतागुंतीची समज वाढवली आहे आणि अधिक प्रभावी उपचारांच्या दिशेने एक नवीन मार्ग दाखवला आहे.
दमा हा असा आजार आहे, ज्यामध्ये फुफ्फुसांमध्ये आणि श्वसननलिकांमध्ये सूज येते, ज्यामुळे श्वास घेणे कठीण होते. वैज्ञानिकांनी आढळून आणले की मुलांमध्ये दम्याची अनेक कारणे असतात, आणि त्यात सामील असलेल्या सूज निर्माण करणाऱ्या प्रक्रिया वेगवेगळ्या असतात. यामध्ये एक प्रमुख प्रक्रिया आहे ‘टाइप 2 इन्फ्लेमेशन’, जी ‘इओसिनोफिल्स’ नावाच्या पांढऱ्या रक्त पेशी वाढवते. यामुळे फुफ्फुसांमध्ये सूज होते आणि दम्याचे लक्षणे तीव्र होतात. डॉ. राजेश कुमार यांच्या नेतृत्वाखाली झालेल्या अभ्यासात आढळले की, टाइप २ सूज कमी करणाऱ्या औषधांचा वापर करूनही काही मुलांना दम्याचे झटके येतात. याचा अर्थ असा की टी२ सूज व्यतिरिक्तही इतर कारणांनी दमा वाढतो.
हेही वाचा..
शेतकऱ्यांना मिळाला ‘सन्मान निधी’
जी. व्ही. प्रकाश यांना दुसरे राष्ट्रीय पारितोषिक
नवाभारत पहलगामच्या गुन्हेगारांना ‘मातीमध्ये मिसळण्याची’ ताकद ठेवतो
गंगेत ३१ लोकांनी भरलेली बोट उलटली
‘जेएएमए पीडियाट्रिक्स’मध्ये प्रकाशित या अभ्यासात, वैज्ञानिकांनी १७६ वेळा अशा वेळी मुलांच्या नाकातील नमुने घेतले जेव्हा त्यांना अचानक श्वसनाचा त्रास होत होता. यानंतर त्यांनी विशिष्ट पद्धतीने तपासणी करून शरीरातील सूज निर्माण करणाऱ्या तीन मुख्य प्रकार ओळखले. इपिथेलियम इन्फ्लेमेशन पाथवे – फुफ्फुसांच्या पृष्ठभागावर सूज निर्माण करणारी प्रक्रिया, जी ‘मेपोलिझुमॅब’ औषध घेणाऱ्या मुलांमध्ये जास्त प्रमाणात आढळली.
मॅक्रोफेज-ड्रिव्हन इन्फ्लेमेशन – विशेषतः व्हायरल श्वसन विकारांशी संबंधित, ज्यामध्ये पांढऱ्या पेशी खूप सक्रिय होतात. म्यूकस हायपरसिक्रेशन आणि सेल्युलर स्ट्रेस रेस्पॉन्स – म्हणजे फुफ्फुसांमध्ये जास्त बलगम तयार होणे आणि पेशी तणावात जाणे. हे औषध घेणाऱ्या आणि न घेणाऱ्या दोन्ही प्रकारातील मुलांमध्ये आढळले.
डॉ. राजेश कुमार म्हणाले, “आम्ही अभ्यासातून पाहिले की ज्या मुलांना औषध घेऊनही अस्थमाचा झटका येतो, त्यांच्यात एलर्जीमुळे होणारी सूज कमी असते, पण फुफ्फुसांवरील इतर सूज निर्माण करणारे मार्ग सक्रिय असतात. याचा अर्थ अस्थमा ही एक अत्यंत गुंतागुंतीची अवस्था आहे आणि प्रत्येक मुलामध्ये त्याची कारणे वेगळी असतात. शहरात राहणाऱ्या मुलांमध्ये दमा अधिक प्रमाणात आढळतो आणि या अभ्यासातून मिळालेली माहिती त्यांच्यासाठी विशेषतः आशेची किरण आहे. यामुळे हे समजून घेण्यास मदत होईल की कोणत्या मुलामध्ये कोणती सूज जास्त आहे आणि त्यानुसार योग्य उपचार करता येतील.