नवीन अद्ययावत सामाजिक शास्त्राच्या पाठ्यपुस्तकांमुळे आता ७वीतील विद्यार्थ्यांना भारताच्या इतिहासातील अत्यंत हिंसक कालखंडाचा अधिक स्पष्ट आणि सखोल अभ्यास करता येणार आहे. एनसीईआरटीने शुक्रवारी जारी केलेल्या नवीन पाठ्यपुस्तकात महमूद गझनीच्या आक्रमणांवरचा भाग पूर्वीच्या एका छोट्या परिच्छेदावरून वाढवून तब्बल सहा तपशीलवार पानांपर्यंत विस्तारित केला आहे.
विद्यार्थ्यांना आता मथुरा, कन्नौज आणि गुजरातमधील सोमनाथ मंदिरावर केलेल्या आक्रमणांचे वर्णन वाचायला मिळेल. यात चित्रे, माहिती आणि अभ्याससूचना जोडल्या आहेत. पुस्तकात केवळ त्याच्या लुटमारीचा उल्लेख नाही, तर त्याच्या आक्रमणांमुळे झालेला मानवी हानीचा मोठा परिणाम आणि गैर-मुस्लिम प्रदेशांत त्याने आपल्या इस्लामिक विचारांचा प्रसार करण्याचे प्रयत्न यांचाही उल्लेख आहे.
विद्यार्थ्यांसाठी पूर्वसूचना
या आक्रमणांच्या वर्णनाआधी पुस्तकात “A Word of Caution” नावाची सूचना दिली आहे (याचप्रमाणे ८वीच्या दिल्ली सल्तनतच्या पाठातही आहे).त्यात म्हटले आहे की, इतिहासात अनेकदा युद्ध, विध्वंस आणि संघर्ष यांवरच अधिक लक्ष दिले जाते. आपण भूतकाळ बदलू शकत नाही, पण त्यातून शिकून भविष्यात अशा घटना टाळता येतात, असे पुस्तकात सांगितले आहे. शतकांपूर्वी घडलेल्या घटनांसाठी आजच्या कोणत्याही व्यक्तीला जबाबदार धरता येत नाही, हेही स्पष्ट करण्यात आले आहे.
क्रूरता आणि धार्मिक हेतू – पुस्तकातील सविस्तर वर्णन
नव्या पुस्तकात महमूद गझनीच्या आक्रमणांच्या क्रौर्याचे स्पष्ट वर्णन केलेले आहे. यात नमूद केले आहे की, दहा-दहा हजार सामान्य लोकांची हत्या, लहान मुलांसह कैद्यांना पकडून मध्य आशियातील गुलामबाजारांत विकणे, मंदिरे आणि पवित्र स्थळांचा विध्वंस, हिंदू, बौद्ध, जैन आणि प्रतिस्पर्धी इस्लामी पंथांवर लक्ष्य करणारा निर्दयी सेनापती म्हणून त्याचे चित्रण, त्याचा दरबारी इतिहासकार अल-उत्बीने मंदिरे उद्ध्वस्त करणे, लूट म्हणून मुलांना आणि जनावरांना पकडणे आणि जिंकलेल्या प्रदेशांत मशिदी बांधण्याचे तपशील नोंदवले आहेत.
हे ही वाचा:
ऑपरेशन सागर बंधू : श्रीलंकेकडून आभार
पंतप्रधानांनी राष्ट्रहिताचे निर्णय घेतल्यास सर्वजण एकदिलाने सोबत
सुरक्षा उपायांसाठी मिळाले ४० लाख
दिल्ली ब्लास्ट : चार आरोपींच्या एनआयए कोठडीत वाढ
विद्वान अल-बिरुनीने सोमनाथातील शिवलिंगाचे विध्वंस आणि त्याचे काही भाग गझनीकडे नेल्याचे वर्णन केले आहे. पुस्तकात सध्याचे सोमनाथ मंदिर १९५० मध्ये पुन्हा बांधले गेले आणि त्याचे उद्घाटन राष्ट्रपती राजेंद्र प्रसाद यांनी केले, हेही नमूद केले आहे. आणि विद्यार्थ्यांना प्रश्न विचारण्यात आला आहे की — सार्वजनिक देणग्यांद्वारे हे पुनर्निर्माण का करण्यात आले?
“टर्निंग टाइड्स: ११वे आणि १२वे शतक” या अध्यायात इतर आक्रमकांचाही उल्लेख आहे, ज्यात मोहम्मद घोरी, कुतुबुद्दीन ऐबक, बख्तियार खिलजी यांचा उल्लेख आहे. यात बख्तियार खिलजीच्या बिहार–बंगालमधील मोहिमांचा उल्लेख आहे, विशेषतः नालंदा आणि विक्रमशिला विद्यापीठांचा नाश, भारतातील बौद्ध धर्माचा क्रमशः झालेला ऱ्हास, हे तपशील पूर्वीच्या ७वीच्या पुस्तकात नव्हते.
अध्यायाच्या शेवटी नमूद केले आहे की, दक्षिण भारतातील बहुतांश भाग आणि उत्तर भारतातील काही प्रदेश तुर्क आक्रमकांच्या नियंत्रणाबाहेर राहिले. काही ठिकाणी स्थानिक राजांनी एकत्र येऊन या आक्रमणांना प्रतिकारही केला.
पुस्तकातील विस्तृत ऐतिहासिक चौकट
या अध्यायात गझनी–घोरी यांच्या आधीचा भारताचा विस्तारही मांडला आहे. त्यात ६ ते १०व्या शतकांतील साम्राज्ये आणि राज्ये, कन्नौज, काश्मीर, चालुक्य, राष्ट्रकूट, पल्लव आणि चोळ राजवंश हुणांच्या आक्रमणांचा उल्लेख आहे. अरब आक्रमण – विशेषतः मुहम्मद बिन कासिमचे सिंधवरील आक्रमण, त्याची कारणे आणि भारतातील मर्यादित प्रभाव
एनसीईआरटीचे मत
एनसीईआरटीचे संचालक दिनेश सक्लानी यांनी सांगितले की, “नवीन मजकुराच्या माध्यमातून विद्यार्थ्यांना इतिहासाचा संतुलित, तथ्याधारित आणि तपशीलवार आढावा मिळावा, हा उद्देश आहे. नवीन ७वीचे पाठ्यपुस्तक NEP 2020 आणि National Curriculum Framework 2023च्या आधारे तयार केले असून, यामध्ये इतिहास–नागरिकशास्त्र–भूगोल ही तीन पुस्तके कमी करून दोन समग्र पुस्तकांमध्ये समाविष्ट करण्यात आली आहेत.