हिंदी चित्रपटसृष्टीच्या सुवर्णकाळात एका असामान्य व्यक्तिमत्त्वाने आपल्या धूनांनी अमीट छाप सोडली – ते म्हणजे ‘मँडोलिनचा जादूगार’ म्हणून ओळखले जाणारे मौलिक संगीतकार सज्जाद हुसैन. त्यांच्या पुण्यतिथीनिमित्त, २१ जुलै रोजी त्यांची संगीतसृष्टी पुन्हा एकदा आठवली जाते. १५ जून १९१७ रोजी मध्य प्रदेशातील सीतामऊ येथे जन्मलेले सज्जाद हुसैन यांचे संगीताशी नाते बालपणापासूनच होते. त्यांचे वडील स्वतः एक छंदिष्ट सितारवादक होते आणि त्यांनीच सज्जाद यांना या वाद्याचे बारकावे शिकवले. किशोरवयातच सज्जाद यांनी सितार, वीणा, व्हायोलिन, बासरी, पियानो आणि मँडोलिनसह २० पेक्षा जास्त वाद्यांवर प्रभुत्व मिळवले होते. विशेषतः मँडोलिन वाजवण्याची त्यांची शैली इतकी अनोखी होती की त्यांनी ती हिंदुस्थानी शास्त्रीय रागांमध्ये गुंफली, आणि त्या धूनांना चित्रपटसृष्टीत एक वेगळी उंची दिली.
सज्जाद हुसैन यांचा स्वतंत्र संगीतकार म्हणून प्रवास १९४४ साली ‘दोस्त’ या चित्रपटापासून सुरू झाला. पण खरी ओळख त्यांना १९५० मधील ‘खेल’ या चित्रपटाने मिळवून दिली. लता मंगेशकर यांच्या आवाजातील ‘भूल जा ऐ दिल मोहब्बत का फसाना’ हे गीत त्या दशकातील सर्वोत्तम गीतांमध्ये गणले गेले. १९५१ साली आलेल्या ‘हलचल’ या चित्रपटातील ‘आज मेरे नसीब ने मुझको रुला दिया’ हे गाणे सज्जाद यांचे स्वतःचे अत्यंत आवडते गीत होते. १९५२ मध्ये आलेल्या ‘संगदिल’ या चित्रपटाला त्यांची सर्वाधिक व्यावसायिक यश मिळालेली फिल्म मानले जाते. यामधील ‘वो तो चले गये ऐ दिल…’ हे गाणे दादरा ताल, खमाज व कलावती रागांच्या मिश्रणातून साकारले गेले होते – जे आजही रसिकांच्या ओठांवर आहे.
हेही वाचा..
आमदार रोहित पवार यांच्याविरुद्ध एफआयआर
अमेरिकेने मेक्सिकन विमानसेवेवर लादले नवे निर्बंध
ऑपरेशन सिंदूरवर संसदेत चर्चा करण्यास आम्ही सज्ज, आजपासून पावसाळी अधिवेशन
संसदेचे मान्सून सत्र सोमवारपासून
त्याच्या संगीतातील मौलिकता हेच त्यांचे वैशिष्ट्य होते. ते कोणाच्याही संगीतातून प्रेरित नव्हते, तर स्वतःची स्वतंत्र संगीतदृष्टी त्यांनी निर्माण केली होती. त्यांच्या धूनांमधील तांत्रिक गुंतागुंत गायकांसाठीही आव्हान ठरत असे. लता मंगेशकर यांनी एकदा म्हटले होते, “सज्जाद साहेबांचं संगीत माझ्या करिअरमधील सर्वात मोठी उपलब्धी आहे. असं संगीत इतर कोणी बनवू शकलं नाही.”
सज्जाद हुसैन हे असे संगीतकार होते, जे कोणाचं अनुकरण करायचं टाळायचे. ते आपल्याच संगीतात रमायचे. त्यांच्या संगीतामध्ये केवळ भावनांचं डोह नव्हता, तर तांत्रिकदृष्ट्या त्यात उच्च सुसूत्रता होती. ते परफेक्शनिस्ट होते, आणि त्यामुळेच बऱ्याचदा त्यांच्या या स्वभावामुळे फिल्म इंडस्ट्रीसोबत त्यांच्या मतभेद होत. त्यामुळे काहींनी त्यांना ‘अवघड’ किंवा ‘अक्खड’ संगीतकार असेही म्हटले. लता मंगेशकर यांनी त्यांच्या या स्वभावाबाबत सांगितले होते की, सज्जादजी कुणी गायनामध्ये योग्य सूर पकडला नाही किंवा वाद्यवृंदाशी सुसंगत वादन झाले नाही, तर ते ताडकन म्हणायचे – “अरे कम से कम साज के साथ मेल बैठाओ!” ते कठोर बोलायचे पण त्यांच्या मनात कोणताही अभिमान किंवा अवहेलना नसे.
त्यांनी मोजक्याच चित्रपटांसाठी संगीत दिलं, पण प्रत्येक रचना दर्जेदार होती. त्यांच्या मते, यश मिळो अथवा न मिळो – त्यांनी प्रत्येक धून स्वतःच्या स्वतंत्र शैलीत साकारली. ही वेगळेपणाची ओळख त्यांनी शेवटपर्यंत जपली. २१ जुलै १९९५ रोजी सज्जाद हुसैन यांचं निधन झालं. पण त्यांचे संगीत आजही अजरामर आहे – ते केवळ ध्वनी नाही, तर शुद्ध भावना आणि संगीतातील सर्जनशीलतेचं प्रतीक आहे.
