आपल्या स्वयंपाकघरात अनेक असे मसाले असतात, जे आपल्या आरोग्यासाठी फायदेशीर असूनही आपण त्यांचे महत्त्व कमी लेखतो. अशाच मसाल्यांपैकी एक म्हणजे काळी वेलदोडा. तिचा विशिष्ट स्वाद आणि सुगंध पदार्थांना खास बनवतो आणि ती अनेक प्रकारे आरोग्यासाठी उपयोगी ठरते. काळी वेलदोडाला ‘नेपाली वेलदोडा’ असेही म्हणतात. हा मसाला नेपाळ आणि भारताच्या हिमालयीन भागांत आढळतो आणि तो प्रामुख्याने तिखट/नमकीन पदार्थांमध्ये वापरला जातो. ती जिंजिबरेसी (Zingiberaceae) कुटुंबातील आहे. तिचे शेंगांसारखे फळ जाडसर, खरडेसर आणि गडद तपकिरी किंवा काळसर रंगाचे असते, ज्यामध्ये लहान, चिकट काळे बियाणे असतात.
‘चरक संहिता’मध्ये काळ्या वेलदोड्याचा वापर विविध व्याधींच्या उपचारासाठी सांगितला आहे, जसे की अंगदुखी, दुर्गंध, त्वचारोग, मळमळ, आणि अपचनासारख्या पाचन तक्रारी. तिला ‘अंगमर्द प्रशमन महाकषाय’ मध्ये समाविष्ट केले आहे, म्हणजेच ती शरीरदुखीस आराम देणारी आहे. आयुर्वेदानुसार, काळी वेलदोडा ‘दीपन’ आणि ‘पाचन’ गुणधर्मांनी युक्त आहे. त्यामुळे पाचनक्रिया सुधारते आणि गॅस, बद्धकोष्ठता, पोटदुखी यांसारख्या त्रासांपासून दिलासा मिळतो. उन्हाळ्यात काळ्या वेलदोड्याचे पाणी प्यायल्यास पाचनसंस्था बळकट होते आणि इम्युनिटी (प्रतिकारशक्ती) वाढण्यास मदत होते.
हेही वाचा..
भारतीय उच्चायोगाने बांगलादेश सरकारला पत्र
बोईंग विमानांच्या इंधन स्विचची तपासणी पूर्ण
राष्ट्रपती द्रौपदी मुर्मू यांनी जगदीप धनखड यांचा राजीनामा स्वीकारला
पंतप्रधान मोदींनी उपराष्ट्रपती धनखड यांच्या सेवेचे केले कौतुक
आयुर्वेदाचार्यांच्या मते, काळ्या वेलदोडेमध्ये ‘ओज वर्धक’ (ऊर्जावर्धक व रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवणारे) गुण असतात, जे हंगामी आजार व संसर्गापासून संरक्षण करतात. उन्हाळ्यात काळी वेलदोडा टाकून उकळलेले पाणी प्यायल्यास शरीरातील विषारी द्रव्ये बाहेर पडण्यास मदत होते. त्यामुळे मूत्रपिंड (किडनी) निरोगी राहते, आणि त्वचा व केसांशी संबंधित समस्या कमी होतात. शरीर स्वच्छ राहिल्यामुळे विविध प्रकारचे आजारही टाळता येतात. काळ्या वेलदोडेमध्ये अॅन्टीमायक्रोबियल (जंतुनाशक) गुण असतात, जे तोंडातील बॅक्टेरियांचा नाश करतात, तसेच श्वासाची दुर्गंध व हिरड्यांचे त्रास दूर करतात. तिचा तीव्र सुगंध आणि औषधी गुणधर्म सर्दी, खोकला व घशातील खवखव यावर आराम देतात.
