देशातील सामान्य नागरिक ऑनलाइन व्यवहार जलद गतीने स्वीकारत आहेत. याचाच परिणाम म्हणून, डिजिटल पेमेंट इंडेक्स (Digital Payment Index) वार्षिक आधारावर १०.७ टक्क्यांनी वाढून मार्च २०२५ पर्यंत ४९३.२२ वर पोहोचला आहे, जो मार्च २०२४ मध्ये ४४५.५ होता. ही माहिती भारतीय रिझर्व्ह बँकेने (RBI) दिली आहे. भारतीय रिझर्व्ह बँक १ जानेवारी २०२१ पासून दर सहा महिन्यांनी RBI डिजिटल पेमेंट्स इंडेक्स (RBI-DPI) प्रकाशित करत आहे. यामागील उद्देश देशात डिजिटल व्यवहार स्वीकारण्याच्या दराचे मोजमाप करणे आहे.
आरबीआयने स्पष्ट केले की RBI-DPI इंडेक्समध्ये झालेली वाढ अनेक घटकांमुळे झाली आहे, ज्यात पेमेंट इन्फ्रास्ट्रक्चरचे सप्लाय-साइड घटक आणि पेमेंट परफॉर्मन्स हे मुख्यतः जबाबदार आहेत. हा इंडेक्स पाच मुख्य मापदंडांच्या आधारे तयार केला जातो, ज्याच्या मदतीने देशातील डिजिटल व्यवहारांची व्याप्ती आणि घनता वेळोवेळी मोजली जाते: पेमेंट एनेबलर्स (Payment Enablers) – २५ %, पेमेंट इन्फ्रास्ट्रक्चर – डिमांड साइड घटक – १० %, पेमेंट इन्फ्रास्ट्रक्चर – सप्लाय साइड घटक – १५ %, पेमेंट परफॉर्मन्स – ४५% , ग्राहक-केंद्रितता (Consumer Centricity) – ५% सरकारने नुकतेच संसदेत सांगितले होते की, वित्त वर्ष २०२० ते वित्त वर्ष २०२५ या सहा वर्षांच्या कालावधीत एकूण ६५ हजार कोटीहून अधिक डिजिटल व्यवहार झाले, ज्याची आर्थिक किंमत १२ हजार लाख कोटी रुपये इतकी होती.
हेही वाचा..
यात्रेकरूंनी भरलेल्या बसचा भीषण अपघात
लोकसभेतील गोंधळावर अमित शाह यांचा संताप
बंगाली कुटुंबावर हल्ला केल्याचा ममता बॅनर्जींचा दावा पोलिसांनी फेटाळला!
भारत का रहने वाला हुं, भारत की बात सुनाता हुं… का म्हणाले मनीष तिवारी?
वित्त राज्यमंत्री पंकज चौधरी यांनी लोकसभेत एका लेखी उत्तरात सांगितले की, सरकार देशातील टियर-२ आणि टियर-३ शहरांमध्ये डिजिटल पेमेंट स्वीकारण्याचा दर वाढवण्यासाठी RBI, भारतीय राष्ट्रीय पेमेंट्स कॉर्पोरेशन (NPCI), फिनटेक कंपन्या, बँका आणि राज्य सरकारांसह विविध भागधारकांसोबत एकत्र काम करत आहे. केंद्रीय मंत्र्यांनी पुढे सांगितले की, RBI ने २०२१ मध्ये पेमेंट इन्फ्रास्ट्रक्चर डेव्हलपमेंट फंड (PIDF) ची स्थापना केली आहे, जो टियर-३ ते टियर-६ शहरांमध्ये, ईशान्येकडील राज्यांमध्ये आणि जम्मू-काश्मीरमध्ये डिजिटल पेमेंट स्वीकारणारी पायाभूत सुविधा प्रोत्साहित करण्यासाठी वापरला जातो. ३१ मे २०२५ पर्यंत PIDF च्या माध्यमातून सुमारे ४.७७ कोटी डिजिटल टचपॉइंट्स (Digital Touchpoints) स्थापन करण्यात आले आहेत.
