महाराष्ट्रातील सामाजिक कार्यकर्त्या वर्षा देशपांडे यांना संयुक्त राष्ट्र जनसंख्या पुरस्कार (United Nations Population Award) प्रदान करण्यात आला आहे. दलित महिला विकास मंडळाच्या संस्थापक आणि महिला हक्कांसाठी झगडणाऱ्या वर्षा देशपांडे यांनी हा पुरस्कार मिळाल्याबद्दल आनंद व्यक्त केला. वर्षा देशपांडे गेल्या ३५ वर्षांपासून लैंगिक अत्याचार, भेदभाव आणि सामाजिक विषमतेच्या विरोधात कार्यरत आहेत. १९९० मध्ये त्यांनी ‘दलित महिला विकास मंडळ’ ही संस्था स्थापन केली, जेणेकरून महिलांना स्वावलंबी, सक्षम आणि मूलभूत सुविधांनी सुसज्ज केले जाऊ शकेल.
गर्भधारणेपूर्वी लिंगनिवडीच्या विरोधात त्यांनी अत्यंत महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली आहे. सामूहिक भागीदारी आणि जनजागृतीच्या माध्यमातून त्यांनी समाजाची मानसिकता बदलण्याचे काम केले. बालविवाह रोखणे, महिलांचे अधिकार, संपत्तीचा हक्क, मालमत्तेचे नोंदणीकरण अशा अनेक मुद्द्यांवर त्यांनी काम केले आहे. पीसीपीएनडीटी कायद्याअंतर्गत (गर्भधारणपूर्व आणि प्रसवपूर्व निदान तंत्रज्ञान कायदा) सरकारच्या समित्यांमध्ये त्या सदस्य आहेत आणि या कायद्याच्या प्रभावी अंमलबजावणीसाठी त्यांनी महत्त्वपूर्ण कार्य केले आहे.
हेही वाचा..
आफ्रिकेत कॉलरा, एमपॉक्सचा प्रकोप
मुख्तार अब्बास नकवी यांचा महागठबंधनवर हल्लाबोल
टेकऑफवेळी पायलट स्विचेसमध्ये छेडछाड करत नाही
सोहागच्या हत्या प्रकरणानंतर ढाक्यात जनआक्रोश
वर्षा देशपांडे म्हणाल्या, “गर्भधारणेपूर्वी लिंगनिवडीसारख्या गंभीर विषयावर केलेल्या कामासाठी मला संयुक्त राष्ट्र जनसंख्या पुरस्कार मिळाल्याचा मला अत्यंत सन्मान वाटतो. हा पुरस्कार माझ्या वैयक्तिक कामापुरता मर्यादित नाही, तर अनेक व्यक्ती आणि संस्थांच्या सामूहिक प्रयत्नांना समर्पित आहे. हा सन्मान या विषयाकडे नव्याने लक्ष वेधणारा ठरेल अशी आशा आहे.” त्यांनी पुढे नम्रपणे म्हटले, “जागतिक स्तरावर समाजासाठी नेतृत्व देणाऱ्या व्यक्तींमध्ये माझी निवड ही माझ्यासाठी प्रेरणादायी आणि जबाबदारीची बाब आहे. मी या विश्वासास पात्र ठरण्याचा प्रयत्न करीन.”
यूएनएफपीए इंडियाच्या प्रतिनिधी आणि भूतानच्या कंट्री डायरेक्टर अँड्रिया एम. वोजनार यांनीही त्यांच्या कार्याची प्रशंसा केली. “लिंग, जात, धर्म या आधारांवर भेदभाव न होणारा समाज निर्माण करण्यासाठी वर्षा देशपांडे यांनी दिलेले योगदान उल्लेखनीय आहे. त्यांच्या कार्यामुळे महिलांना आणि मुलींना सन्मान, संधी आणि कल्याण यांसह जीवन जगता येत आहे. लिंगनिवडीसारख्या संवेदनशील मुद्द्यावर त्यांच्या कार्याचे आम्ही मनापासून कौतुक करतो.”
संयुक्त राष्ट्र जनसंख्या पुरस्कार दरवर्षी प्रजनन आरोग्य व लोकसंख्या विषयक उल्लेखनीय कार्य करणाऱ्या व्यक्ती/संस्थेला दिला जातो. हा पुरस्कार १९८१ मध्ये संयुक्त राष्ट्र महासभेच्या ठराव क्रमांक ३६/२०१ नुसार सुरू करण्यात आला आणि १९८३ पासून दिला जात आहे. २०२५ मध्ये या पुरस्काराचा ४० वा वर्धापन दिन साजरा केला जात आहे. या पुरस्कारात एक सुवर्णपदक, सन्मानपत्र आणि रोख रक्कम दिली जाते. पुरस्कार निवड समितीमध्ये ८ संयुक्त राष्ट्र सदस्य देश, तसेच यूएन महासचिव आणि यूएनएफपीएचे कार्यकारी संचालक स्थायी सदस्य म्हणून असतात. या पुरस्काराच्या संपूर्ण व्यवस्थेची जबाबदारी यूएनएफपीए (UNFPA) कडे आहे. यूएनएफपीए ही संयुक्त राष्ट्रांची यौन व प्रजनन आरोग्यासाठी काम करणारी विशेष संस्था आहे, जी स्वेच्छेने कौटुंबिक नियोजन, दर्जेदार मातृत्व सेवा आणि सर्वसमावेशक लैंगिक शिक्षण उपलब्ध करून देते.
