एक असे व्यक्तीमत्व, जे केवळ एका राज्याचा आमदार, खासदार किंवा मुख्यमंत्री नव्हता, तर संपूर्ण हिमाचल प्रदेशची आत्मा होता. जनसेवा त्यांच्या श्वासात मिसळलेली होती. शिमल्याच्या दर्यांमध्ये ८ जुलै २०२१ रोजीच्या सकाळी एक विचित्र पोकळी होती, जणू पर्वतराज्याने आपले सर्वोच्च शिखर गमावले होते. हा दिवस केवळ एका नेत्याच्या निधनाचा नव्हता, तर हिमाचलच्या राजकारण, संस्कृती आणि जनतेच्या भावनांचा एक युग संपल्याचा होता. वीरभद्र सिंह, ज्यांना लोक प्रेमाने ‘राजा साहेब’ म्हणायचे, त्यांनी या जगाचा निरोप घेतला होता. ते हिमाचलच्या इतिहासातील एक असा अध्याय आहेत, ज्यातून प्रत्येक पिढीने काही ना काही शिकलं आहे, आणि येणाऱ्या पिढ्याही शिकत राहतील. सहा वेळा मुख्यमंत्री, नऊ वेळा आमदार, पाच वेळा खासदार आणि प्रत्येक वेळेस जनतेच्या मनाचा ठाव घेणारे राजा वीरभद्र सिंह केवळ खुर्च्यांवरच नाही, तर लोकांच्या मनांवर राज्य करत होते.
काही लोक सत्ता मिळवतात, काही इतिहास घडवतात. वीरभद्र सिंह हे सत्तेवर असताना इतिहास घडवणाऱ्यांपैकी होते. रामपूर बुशहरच्या राजघराण्यात २३ जून १९३४ रोजी जन्मलेले वीरभद्र सिंह स्वभावतःच शाही ठाटाचे होते, पण त्यांच्या आयुष्याचे ध्येय केवळ राजवटीची परंपरा चालवणे नव्हते, तर लोकसेवा करणे होते. त्यांनी शिमल्यातील बिशप कॉटन स्कूल व दिल्लीतील सेंट स्टीफन्स कॉलेजमधून शिक्षण घेतल्यानंतर राजकारणाची वाट धरली आणि १९६२ मध्ये महासू लोकसभा मतदारसंघातून पहिल्यांदा खासदार म्हणून निवडून आले. तो काळ असा होता की, काँग्रेस पक्ष आपल्या मुळांवर खोलवर बस्तान बसवत होता आणि पंडित नेहरूंसारख्या नेत्यांची छबी तरुणांना प्रेरणा देत होती. वीरभद्र सिंह नेहरूंना आपले राजकीय गुरू मानायचे आणि खुल्या दिलाने म्हणायचे की, नेहरूंनीच त्यांना राजकारणात आणले.
हेही वाचा..
ज्याचा मृतदेह स्वीकारण्यास नकार दिला, त्या जवानाला पाकिस्तानने वाहिली श्रद्धांजली
राफेलबद्दलच्या खोट्या प्रचाराचे मूळ चीनमध्ये
कोलकाता प्रकरण : ११ दिवसांनंतर लॉ कॉलेज उघडले
‘राजा साहेब’ हे हिमाचल प्रदेशाच्या इतिहासातील असे एक दिग्गज नेते होते, जे केवळ सर्वाधिक काळ मुख्यमंत्री राहिले नाहीत, तर त्यांनी आधुनिक हिमाचलचे शिल्पकार म्हणून आपली अढळ छाप सोडली. त्यांनी प्रथम ८ एप्रिल १९८३ ते ५ मार्च १९९० (दोन कार्यकाळ) मुख्यमंत्रीपद भूषवले. त्यानंतर ३ डिसेंबर १९९३ ते २३ मार्च १९९८, ६ मार्च २००३ ते २९ डिसेंबर २००७ आणि २५ डिसेंबर २०१२ ते २६ डिसेंबर २०१७ असा त्यांचा एकूण २१ वर्षांचा कार्यकाळ होता. या काळात त्यांनी राज्यात रस्त्यांचं जाळं वाढवलं, शाळा-कॉलेजांची स्थापना केली, आरोग्यसेवा सक्षम केली आणि ग्रामीण विकासाला नवसंजीवनी दिली. त्यांच्या या प्रयत्नांनी हिमाचलला विकासाच्या नव्या वाटा दिल्या आणि त्यांची लोकप्रियता शिखरावर पोहोचली.
काँग्रेस पक्षावरील त्यांची निष्ठा आणि समर्पण अद्वितीय होते. त्यांनी केवळ प्रदेश काँग्रेस अध्यक्ष म्हणून संघटन बळकट केलं नाही, तर विरोधी पक्षनेते म्हणूनही आपली प्रतिष्ठा राखली. दिल्लीचं संसद भवन असो वा शिमल्याची विधानसभा, वीरभद्र सिंह प्रत्येक व्यासपीठावर स्पष्ट, प्रभावी आणि सशक्त असायचे. त्यांनी राज्यातीलच नाही तर देशाच्या संसदेतही हिमाचलचा आवाज ठामपणे मांडला. त्यांनी पाच वेळा लोकसभेचे प्रतिनिधित्व केले आणि केंद्रात पर्यटन, नागरी उड्डाण, पोलाद, लघु व मध्यम उद्योग अशा मंत्रालयांत मंत्रीपद भूषवले.
वीरभद्र सिंह यांचे वैयक्तिक जीवनही अत्यंत शिस्तबद्ध होते. त्यांनी दोन लग्न केली. त्यांची पहिली पत्नी जुब्बलच्या राजकुमारी रतन कुमारी होत्या, ज्यांचे लवकर निधन झाले. नंतर त्यांनी प्रतिभा सिंह यांच्याशी विवाह केला, ज्या सध्या राजकारणात सक्रिय आहेत. त्यांचा पुत्र विक्रमादित्य सिंह आज त्यांच्या राजकीय वारशाचा वारसदार मानला जातो. राजा वीरभद्र सिंह हे केवळ काँग्रेसच्या समर्थकांचेच नव्हे, तर विरोधी पक्ष नेत्यांच्याही सन्मानाचे पात्र होते. त्यांच्या वागणुकीत शालीनता, भाषणात शुद्धता आणि कामात बांधिलकी होती. राजकारणातील वैचारिक मतभेद असूनही त्यांनी वैयक्तिक कटुता कधीही जोपासली नाही. ते एक विकास पुरुष, राजकीय समतोल राखणारे नेते, सामाजिक ऐक्याचे प्रतीक आणि हिमाचलची आत्मा होते. त्यांचे जीवन आणि कार्य आजच्या नव्या पिढीतील नेत्यांना शिकवते की, दीर्घ राजकीय कारकीर्द केवळ डावपेचांनी नव्हे, तर जनसेवेने साध्य होते.
