भारताची सभ्यता, संस्कृती आणि अध्यात्माची संपूर्ण जगाला ओळख करून देणारे स्वामी विवेकानंद होते. अमेरिकेतील शिकागो येथे झालेल्या जागतिक धर्म परिषदेत त्यांनी संपूर्ण जगाला हिंदू धर्माच्या महान विचारांची ओळख करून दिली. रामकृष्ण परमहंस यांचे शिष्य आणि हिंदू धर्मावर गाढ श्रद्धा असलेले विवेकानंद यांनी वेद, उपनिषदे, भगवद्गीता या हिंदू धर्मग्रंथांचा सखोल अभ्यास केला. अशा महान विचारांच्या संस्कृतीच्या मुशीत घडलेल्या स्वामी विवेकानंदांच्या जीवनाशी संबंधित काही खास गोष्टी जाणून घेऊया.
१२ जानेवारी १८६३ रोजी जन्मलेल्या विवेकानंदांचे बालपणीचे नाव नरेंद्रनाथ दत्त होते. विवेकानंद यांचा जन्म कायस्थ कुटुंबात झाला. विवेकानंदांचे वडील कलकत्ता उच्च न्यायालयाचे प्रतिष्ठित वकील होते. कुटुंबात आजोबा संस्कृत आणि फारसीचे अभ्यासक असल्यामुळे घरातच शिक्षणाचे वातावरण होते. यामुळे प्रभावित होऊन नरेंद्रनाथ यांनी वयाच्या २५ व्या वर्षी घर सोडले आणि ते संन्यासी बनले.
११ सप्टेंबर १८९३ शिकागोमध्ये जागतिक धर्म परिषद सुरू झाली. स्वामी विवेकानंद यांचे नाव पुकारण्यात आले.संकोचत स्वामी विवेकानंद मंचावर पोहोचले. काहीशा घाबरलेल्या विवेकानंदांनी कपाळावरचा घाम पुसला. भारतातून आलेला हा तरुण साधू काही बोलू शकणार नाही, असे लोकांना वाटत होते. विवेकानंदांनी फक्त आपल्या गुरूंचे स्मरण केले. अमेरिकेतील माझ्या बंधू आणि भगिनींनो या दोनच शब्दांनी संपूर्ण परिषद स्तब्ध झाली. हे शब्द ऐकताच सभागृहात जवळपास दोन मिनिटे टाळ्यांचा एकच गजर सुरू होता. पुढचे काही तास विवेकानंदांचे शब्द आणि श्रोत्यांचे कान असेच चित्र सभागृहात दिसत होते. स्वामी विवेकानंदांच्या भाषणात त्यांचे गुरू रामकृष्ण परमहंस यांनी दिलेल्या वैदिक तत्त्वज्ञानाचे ज्ञान होते. जगात शांततेने जगण्याचा संदेश या भाषणात दडलेला होता. या भाषणात एक संदेशही आहे ज्यामध्ये स्वामी विवेकानंदांनी धर्मांधता आणि हिंसाचारावर कडाडून टीका केली . सांप्रदायिकता, धर्मांधता आणि त्याचे भयंकर उत्पादन, धर्मांधता यांनी या सुंदर भूमीवर फार पूर्वीपासून कब्जा केला आहे, असे ते म्हणाले होते. यानंतर जितक्या दिवस धर्म परिषद चालली त्यामध्ये स्वामी विवेकानंदांनी हिंदू धर्म आणि भारताविषयीचे ज्ञान जगाला दिले, ज्यामुळे भारताची नवी प्रतिमा निर्माण झाली. या धर्म संसदेनंतर स्वामी विवेकानंद हे जगप्रसिद्ध व्यक्ती बनले.
धर्म परिषदेतील त्यांच्या भाषणाने संपूर्ण जगाला हिंदू धर्माच्या महान विचारांनी प्रभावित केले. असे भाषण ज्याने परदेशात इतिहास घडवत जगाला भारताची वेगळी ओळख दाखवून दिली.शिकागो येथील भाषणातूनच जगाला कळले की भारत हा गरीब देश नक्कीच आहे पण तो आध्यात्मिक ज्ञानाने खूप समृद्ध आहे. स्वामी विवेकानंदांनी १२१ वर्षांपूर्वी जागतिक धर्मसंसदेत दिलेल्या या भाषणाने केवळ अमेरिकाच नाही तर संपूर्ण जगाची भारताबद्दलची विचारसरणी बदलली.स्वामी विवेकानंदांनी अमेरिकेवर टाकलेला प्रभाव आजही कायम आहे. त्यामुळेच अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष बराक ओबामा यांनी भारतीय संसदेला संबोधित केले तेव्हा त्यांच्या ओठांवरही स्वामी विवेकानंदांचा संदेश होता.
त्याच्या हाताची घडी घातलेली पोज शिकागो पोझ म्हणून ओळखली जाऊ लागली. स्वामी विवेकानंदांच्या ऐतिहासिक भाषणानंतर थॉमस हॅरिसन नावाच्या छायाचित्रकाराने ते टिपले होते. हॅरिसन यांनी स्वामीजींची आठ छायाचित्रे घेतली होती, त्यापैकी पाच छायाचित्रांवर स्वामीजींची स्वाक्षरी होती असे म्हटले जाते.हिंदू धर्माचे प्रतीक म्हणून भगव्या कपड्याची अमेरिकेला ओळख करून देणारे स्वामी विवेकानंद हे पहिले होते. त्यांच्या भाषणाचा अमेरिकेवर असा प्रभाव पडला की भगव्या कपड्यांचा अमेरिकन फॅशनमध्ये समावेश होऊ लागला.
स्वामी विवेकानंद यांचे गुरू रामकृष्ण परमहंस यांचे निधन झाले होते. कोणतेही काम करण्यापूर्वी ते त्यांच्याकडून सल्ला आणि आशीर्वाद घेत असत. विवेकानंद यांना अमेरिकेला जायचे होते. पण आशिर्वाद घेण्यासाठी गुरू नव्हते. ते गुरुमाता विवेकानंद रामकृष्ण परमहंस यांच्या पत्नी शारदा यांच्याकडे गेले आणि आशिर्वाद मागितला. त्यावेळी माता शारदा म्हणाल्या, तू उद्या ये, मला बघायचे आहे की तू यात सक्षम आहेस की नाही. आईचे बोलणे ऐकून स्वामींना थोडे आश्चर्य वाटले. ते दुसऱ्या दिवशी पुन्हा त्यांचा आशीर्वाद घेण्यासाठी गेले त्यावेळी त्या स्वयंपाकघरात होत्या. विवेकानंदांनी आशीर्वाद मागितला. त्या म्हणाल्या, ठीक आहे, आधी तू चाकू उचल आणि मला दे, मला भाजी कापायची आहे. विवेकानंदांनी चाकू उचलला आणि त्यांच्याकडे दिला. चाकू हातात घेताच विवेकानंदांना आशीर्वाद दिला. त्या म्हणाल्या, ‘जा नरेंद्र, माझे सर्व आशीर्वाद तुझ्या पाठीशी आहेत.’ विवेकानंद अस्वस्थ झाले. चाकूचा आशीर्वादाशी काय संबंध आहे हे समजू शकले नाही आणि त्यांनी मातेला विचारले. तेव्हा त्या म्हणाल्या, बेटा, जेव्हा कोणी दुसऱ्याकडे चाकू धरतो तेव्हा तो धारदार टोक समोर करतो पण तू तसे केले नाहीस.
विवेकानंद हे नाव त्यांना त्यांचे गुरू रामकृष्ण परमहंस यांनी दिले होते असे मानले जाते, पण तसे नाही. खरे तर स्वामीजींना अमेरिकेच्या दौऱ्यावर जावे लागले. पण, अमेरिकेला जाण्यासाठी त्याच्याकडे पैसे नव्हते. त्याच्या संपूर्ण प्रवासाचा खर्च राजपुतानाच्या खेत्री राजाने उचलला. त्यांनी स्वामीजींना विवेकानंद हे नावही दिले. प्रसिद्ध फ्रेंच लेखक रोमेन रोलँड यांनीही त्यांच्या ‘द लाइफ ऑफ विवेकानंद अँड द युनिव्हर्सल गॉस्पेल’ या पुस्तकात १८९१ मध्ये शिकागो येथे झालेल्या जागतिक धर्माच्या संसदेत जाण्यासाठी स्वामीजींनी राजाच्या सांगण्यावरून हेच नाव स्वीकारले असा उल्लेख केला आहे.
