१९७१ च्या भारत-पाकिस्तान युद्धानंतर भारत पहिल्यांदाच नागरी संरक्षण सराव करणार आहे. जम्मू-काश्मीरमधील पहलगाम येथे पर्यटकांवर झालेल्या अलीकडील दहशतवादी हल्ल्यानंतर दोन्ही देशांतील तणाव वाढल्याच्या पार्श्वभूमीवर हे सराव होत आहेत. देशभरातील ३३ राज्ये आणि केंद्रशासित प्रदेशांमध्ये २५९ ठिकाणी हे सराव आयोजित केले जात आहेत, ज्यामुळे युद्धासारख्या परिस्थितीत नागरिकांना तयार करण्याचा प्रयत्न आहे. सरावाच्या आदल्या दिवशी सर्व राज्यांमध्ये विस्तृत तयारी करण्यात आली आहे, जेणेकरून सर्व काही सुरळीत पार पडेल.
या मॉक ड्रिलमध्ये हवाई हल्ले, मोठ्या प्रमाणात स्थलांतर (evacuation) आणि बंकर सुरक्षितता यावर भर दिला जाईल. राष्ट्रीय आपत्ती प्रतिसाद दल (NDRF) आणि राज्य आपत्ती प्रतिसाद निधी (SDRF) चे स्वयंसेवक त्यात सहभागी असतील, जे नागरीकांना अशा आपत्कालीन परिस्थितीसाठी प्रशिक्षण देतील. भारत हा वारंवार युद्धाचा सामना करणारा देश नसल्यामुळे स्वतंत्र बंकर कमी आहेत. मात्र सबवे, बेसमेंट यासारख्या विद्यमान रचनांचा तात्पुरत्या आश्रयस्थानी वापर केला जाऊ शकतो.
सरावादरम्यान संपूर्ण आपत्कालीन प्रतिसाद प्रदर्शित केला जाईल. यामध्ये पोलिस, अग्निशमन दल, NDRF, रुग्णालये आणि नागरी सहभागी यांच्यात समन्वय असेल. सहभागी सर्व युनिट्सना एक संकेतशब्द किंवा वेळापत्रक दिले जाईल, जे सरावादरम्यान पाळावे लागेल.
हवाई हल्ल्याचा सायरन वाजल्यास नागरिकांना तात्काळ आश्रय घेण्याचे आदेश दिले जातील. मिसाइल, रॉकेट किंवा ड्रोन हल्ल्याच्या परिस्थितीत सबवे किंवा बेसमेंटसारख्या मजबूत संरचना संरक्षणाचे ठिकाण ठरतील, कारण त्या हवाई हल्ल्यात मोठा प्रतिकार देऊ शकतात व मृत्यू व इजा कमी करू शकतात.
पहलगाम हल्ल्यानंतर जम्मू-काश्मीरमधील नियंत्रणरेषेवर (LoC) पाकिस्तानकडून शस्त्रसंधी उल्लंघन वाढले असून भारतीय लष्कराकडून त्याला जोरदार प्रत्युत्तर देण्यात आले आहे. पंतप्रधान मोदींनी हल्लेखोर व कट रचणाऱ्यांना न्यायालयीन शिक्षेस सामोरे जावे लागेल, असे सांगितले आहे.
दरम्यान, पाकिस्तानी अधिकाऱ्यांनी भारताच्या कोणत्याही कारवाईला ठाम प्रत्युत्तर देण्याची चेतावणी दिली आहे. वाढत्या तणावाच्या पार्श्वभूमीवर परराष्ट्र मंत्रालयाने सर्व राज्यांना ७ मे रोजी नागरी संरक्षण सराव आयोजित करण्याचे निर्देश दिले आहेत. सरावाच्या आदल्या दिवशी देशभरात रंगीत तालिमी (rehearsals) घेण्यात आल्या.
जम्मू-काश्मीरमध्ये विशेष तयारी
श्रीनगरसह जम्मू-काश्मीरच्या विविध भागांमध्ये SDRF, NDRF आणि J&K पोलीस बचाव पथकांनी आपत्कालीन परिस्थितीसाठी सराव केले आहेत. झेलम नदीवर झालेल्या एका सरावात बुडणाऱ्या व्यक्तीला किती लवकर वाचवता येते यावर भर दिला गेला.
शाळांमध्येही विद्यार्थ्यांना सरावपूर्वी प्रशिक्षण देण्यात आले आहे. हवाई बाँब हल्ल्यासारख्या प्रसंगी काय करावे, सायरनचे अर्थ काय आहेत आणि कसे प्रतिसाद द्यावे हे शिकवले गेले. विद्यार्थ्यांनी हे ज्ञान आपल्या कुटुंबात व समुदायात पोहोचवावे यावर भर आहे.
हे ही वाचा:
सलीम पठाणवर वक्फ बोर्डाचे विश्वस्त असल्याचे भासवून भाडे उकळल्याचा आरोप
मिठी नदी गाळ घोटाळा प्रकरणी १३ जंणावर गुन्हा दाखल
लखनऊमध्ये नागरी संरक्षण स्वयंसेवकांचे सराव
लखनऊमध्ये नागरी संरक्षण स्वयंसेवकांनी उद्याच्या सरावासाठी तयारी केली आहे. त्यांनी आगीच्या आपत्कालीन परिस्थितीत प्रतिक्रिया देण्याचा सराव केला, जसे की ब्लँकेटने आग विझवणे. याशिवाय संकटादरम्यान बेशुद्ध किंवा जखमी नागरिकांचे बचाव व उपचार करण्याचा सरावही केला. स्वयंसेवकांनी जखमींना पाठीवर उचलून प्रत्यक्ष बचाव कार्याचे अनुकरण केले. ३ वेगवेगळे सराव सत्र झाले, प्रत्येक सत्र सुमारे ३–४ तास चालले.
लखनऊच्या एका सरावात हवाई हल्ल्याचा सायरन वाजवण्यात आला, तेव्हा लोकांनी जमिनीवर आडवे झोपून कान झाकले. दुसरा सायरन वाजल्यावर सर्वजण उभे राहून जखमींना मदत करत होते. हे दोन सायरन शत्रूच्या हल्ल्याच्या वेळी वापरण्यात येणाऱ्या इशारा प्रणालीचा भाग आहेत.
नागरिकांना मार्गदर्शन
या सरावाचा उद्देश युद्धजन्य आपत्कालीन परिस्थितीत नागरीकांना योग्य कृतींशी परिचित करणे आहे. लोकांना टॉर्च (अतिरिक्त बॅटऱ्यांसह), पाण्याच्या बाटल्या, टिकाऊ खाद्यपदार्थ, प्राथमिक उपचारपेटी व आपत्कालीन रोख रक्कम घरात ठेवण्याचा सल्ला देण्यात आला आहे, जेणेकरून ब्लॅकआऊटच्या वेळी उपयोग होईल. डिजिटल व्यवहार व मोबाईल सेवा बंद पडण्याची शक्यता असल्याने रोख रक्कम जवळ ठेवण्याचा सल्ला देण्यात आला आहे.
पहलगाम हल्ल्यानंतर वाढलेल्या भारत-पाकिस्तान तणावाच्या पार्श्वभूमीवर केंद्रीय गृह मंत्रालयाच्या निर्देशानुसार बुधवारी होणाऱ्या सरावाच्या आधी राष्ट्रीय राजधानी दिल्लीमध्ये सुरक्षा वाढवण्यात आली आहे. पोलिसांनी दिवसा व रात्री दोन्ही वेळच्या गस्तीत वाढ केली आहे, विशेषतः पर्यटकांचे आकर्षणस्थळे व बाजारपेठांमध्ये. विशेष गस्त पथके कनॉट प्लेस, इंडिया गेट, जनपथ, यशवंत प्लेस, गोल मार्केट आणि इतर महत्त्वाच्या ठिकाणी तैनात करण्यात आली आहेत.
संशयित व्यक्ती शोधण्यासाठी वाहनांची सखोल तपासणी केली जात आहे. अधिकाऱ्यांना भाड्याच्या व नोंदणीकृत नसलेल्या वाहनांकडे विशेष लक्ष देण्याचे आदेश आहेत.