साधारणतः प्रत्येक भारतीय स्वयंपाकघराचा अविभाज्य भाग आहे मेथी दाणा. कढी असो किंवा कोणतीही भाजी, त्याच्या बघारशिवाय स्वयंपाक पूर्ण होतो असे नाही. चवदार लोणच्याची कल्पनाच मेथीशिवाय करणे अशक्य आहे. मात्र, या पिवळसर रंगाच्या कडवट दाण्यांमध्ये शरीरासाठी उपयुक्त अनेक गुणधर्म दडलेले आहेत. आजोबा-आजोबांच्या घरगुती उपायांमध्ये मेथीचा विशेष समावेश असतो. पारंपरिक वैद्यकशास्त्र तसेच आधुनिक औषधशास्त्र देखील त्याचे महत्त्व मान्य करते.
चरक संहितेत मेथीला “कुंचिका” असे नाव दिले आहे. एका श्लोकात म्हटले आहे – “कुंचिका वात-कफापहं, रसना-रति-जनकम्। रोगाणां च निवृत्तौ, मेथी दानान्निरन्तरम्।” म्हणजेच मेथी वात आणि कफ दोष दूर करते, चव वाढवते आणि रोगांपासून संरक्षण करते. ग्रंथांमध्ये सांगितले आहे की मेथी रुचकर आहे, ती भूक वाढवते, वात आणि कफाचे दोष कमी करते, तसेच दुर्गंधी दूर करते.
हेही वाचा..
एसआयपी इनफ्लो मे मध्ये ऑल-टाइम हाय
‘राम मंदिर चौकात उभारलेला शंभर फुटी भगवा ध्वज प्रेरणा देत राहील’
‘रीमेक’ चित्रपटांबाबत आनंद पंडित यांचे काय मत?
मीरा राजपूत ने शेअर केले सुंदर फोटो
अमेरिकेतील नॅशनल लायब्ररी ऑफ मेडिसिनमध्ये प्रकाशित एका संशोधनानुसार, मेथीच्या अर्कात आढळणारे विविध पोषणतत्त्व आणि संयुगे ती एक शक्तिशाली औषध बनवतात. मेथी दाणा रक्तदाब नियंत्रणात ठेवण्यास मदत करतो तसेच टाइप 2 मधुमेहावरही चांगला परिणाम करतो. हा मेटाबॉलिझम वाढवतो आणि वजन कमी करण्यास मदत करतो. केसांसाठी तो एक वरदान आहे. यासाठी १-२ चमचे मेथी दाणे रात्री भिजवून ठेवावेत, नंतर सकाळी त्याचे पेस्ट करून केसांच्या मुळांवर लावावे. एका तासानंतर केस धुवावेत. आठवड्यात दोन-तीन वेळा वापरल्यास केस गळणे थांबते.
वैद्यांचे मत आहे की ज्यांना पित्त दोष संबंधित आजार आहेत, त्यांनी मेथी दाण्याचा वापर टाळावा. म्हणजे ज्यांना उष्ण प्रकृतीच्या अन्नपदार्थांचा त्रास होतो, त्यांनी मेथी खाणे टाळावे. असे म्हणतात की ज्या लोणच्यामध्ये मेथी वापरली जाते, ते लोणचं औषधासारखं बनते. मेथी ही अशी वस्तू आहे जी जिथे वापरली जाते, तिथल्या पदार्थांचे गुणधर्म सुधारते. अशा खास औषधाला आपल्या स्वयंपाकघरात नक्कीच ठेवायला हवे. मेथी वात वाढवणाऱ्या पदार्थांमध्ये देखील वापरता येते. भेंडी, तूर डाळ, कढी, राजमा, पालक पनीर अशा भाजींमध्ये घालून त्याचा लाभ घेतला जाऊ शकतो.
