आपण नेहमी योग आणि प्राणायाम या दोन गोष्टींना एकत्रच जोडतो. म्हणजेच योग म्हणजेच प्राणायाम असे समजले जाते. पण या दोघांमध्ये सूक्ष्मसा फरक असतो. असं म्हणता येईल की हे दोन्ही एका नाण्याचे दोन पैलू आहेत. व्यस्त दिनचर्येमुळे अनेक लोक शरीर स्ट्रेच करण्यापेक्षा शांतपणे बसून श्वसन क्रियेकडे लक्ष केंद्रित करतात आणि हेच प्राणायाम आहे. प्राणायाम हा शब्द संस्कृतमधून घेतला आहे – “प्राण” म्हणजे श्वास आणि “आयाम” म्हणजे नियंत्रण. त्यामुळे प्राणायाम म्हणजे श्वासावर नियंत्रण ठेवणे.
योग हा एक शारीरिक व्यायाम आहे, ज्यामध्ये प्रवाही पद्धतीने आसनांचा समावेश असतो. योगाचा अर्थ आहे – जोडणे किंवा एकरूप होणे. योगामध्ये सामान्यतः श्वसनाच्या व्यायामासह विविध आसने केली जातात आणि शेवटी विश्रांती, शवासन आणि ध्यान घेतले जाते. दुसरीकडे, प्राणायाम म्हणजे श्वासावर लक्ष केंद्रित करून केलेला योगाभ्यास आहे. प्राणायामाचा मुख्य हेतू म्हणजे जीवन उर्जेचा विकास. प्राणायामाचे वर्णन भगवद्गीता, पतंजलीचे योगसूत्र आणि हठ योगाच्या ग्रंथांमध्ये सुद्धा केले गेले आहे.
हेही वाचा..
पाकिस्तानला नापाक कृत्यांचा फटका बसणारच
पाकिस्तानला मिळालेल्या आयएमएफ कर्जावर गुल पनागने काय केली टिप्पणी?
आतंकवादी हल्ल्यांचा परिणाम अमेरिकेवरही?
पाकिस्तानी हल्ल्यात जम्मूच्या शंभू मंदिराचे नुकसान
योग हा एक असा व्यायाम प्रकार आहे जो शरीर लवचीक बनवतो. प्राणायाम करण्यापूर्वी योग केला जातो, जेणेकरून प्राणायाम योग्य पद्धतीने करता येईल. पतंजलींच्या योगसूत्रांनुसार योग अस्थमा सारख्या आजारांपासून मुक्त होण्यासाठी प्रभावी आहे, तर प्राणायाम हृदयाची गती व रक्तदाब नियंत्रित करण्यास मदत करतो.
आता फायदे पाहूया – योगामुळे शरीर लवचीक बनते तर प्राणायामामुळे मन व मेंदूला शांतता मिळते. योग वजन कमी करण्यात प्रभावी आहे, तर प्राणायाम कफदोष कमी करण्यास मदत करतो. योग शरीराची काळजी घेतो आणि प्राणायाम हृदयाची. आणि सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे – दोघेही रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवण्यामध्ये मोलाची भूमिका बजावतात.
