स्वीडनमधील रॉयल स्वीडिश अकॅडमी ऑफ सायन्सेसने आज रसायनशास्त्रातील नोबेल पुरस्काराची घोषणा केली. ही घोषणा दुपारी सुमारे ३:१५ वाजता करण्यात आली. सुसुमु कितागावा (जपान), रिचर्ड रॉबसन (ऑस्ट्रेलिया) आणि उमर एम. याघी (अमेरिका) यांना “धातू-कार्बनिक चौकटींच्या (Metal–Organic Frameworks – MOFs) विकासासाठी” २०२५ चा रसायनशास्त्रातील नोबेल पुरस्कार प्रदान करण्यात आला आहे.
सुसुमु कितागावा हे जपानच्या क्योतो विद्यापीठात, रिचर्ड रॉबसन हे मेलबर्न विद्यापीठात (ऑस्ट्रेलिया) आणि उमर याघी हे कॅलिफोर्निया विद्यापीठ, बर्कले (अमेरिका) येथे कार्यरत आहेत. या शास्त्रज्ञांनी मेटल-ऑर्गेनिक फ्रेमवर्क (MOF) अधिक कार्यक्षम बनवण्याची एक नवी पद्धत शोधून काढली आहे. हे फ्रेमवर्क धातू आणि कार्बनिक संयुगांपासून बनलेले असून त्यामध्ये सूक्ष्म छिद्र (pores) असतात.
हेही वाचा..
भारत हा जगाचा विश्वासार्ह भागीदार
ज्योती सिंह यांची मुख्यमंत्री योगींकडे न्यायाची मागणी
अफगाणिस्तानमधील बग्राम एअरबेसचा ताबा अमेरिकेकडे नको!
निवडणुकीत एनडीए नवा इतिहास घडवेल
या संरचनांचा वापर गॅस साठवण्यासाठी, हवेतील कार्बन डायऑक्साइड काढून टाकण्यासाठी आणि रासायनिक प्रक्रियांना सहाय्य करण्यासाठी होऊ शकतो. पुरस्कारविजेत्यांनी एक नवीन प्रकारची आण्विक रचना विकसित केली आहे. त्यांच्या बनवलेल्या मेटल-ऑर्गेनिक फ्रेमवर्क्स मध्ये मोठे छिद्र असून त्यातून अणू सहजपणे आत-बाहेर जाऊ शकतात. संशोधकांनी या रचनांचा वापर वाळवंटी हवेतून पाणी गोळा करण्यासाठी, पाण्यातील प्रदूषक काढून टाकण्यासाठी, कार्बन डायऑक्साइड शोषून घेण्यासाठी आणि हायड्रोजन साठवण्यासाठी केला आहे.
NobelPrize.org वर या शोधाचा उल्लेख करण्यात आला आहे. संस्थेच्या तज्ज्ञांनी सांगितले की या आण्विक रचना अशा प्रकारच्या आहेत की त्या हॅरी पॉटरमधील हर्मायनी ग्रेंजरच्या जादुई पिशवीत बसू शकतील — म्हणजेच अतिशय हलक्या पण प्रचंड क्षमता असलेल्या! रसायनशास्त्रातील नोबेल पुरस्कार दरवर्षी त्या शास्त्रज्ञांना दिला जातो ज्यांनी मानवी जीवन आणि पर्यावरण सुधारण्यास महत्त्वपूर्ण योगदान दिले आहे.
NobelPrize.org च्या माहितीनुसार, या क्षेत्रातील सर्वात वयोवृद्ध नोबेल विजेते ९७ वर्षीय जॉन बी. गुडइनफ होते, ज्यांना २०१७ मध्ये सन्मानित करण्यात आले. तर सर्वात तरुण विजेते ३५ वर्षीय फ्रेडरिक जोलिओ-क्युरी होते, ज्यांनी १९३५ मध्ये हा पुरस्कार जिंकला. विजेत्यांना ११ दशलक्ष स्वीडिश क्रोना (सुमारे ₹१०.३ कोटी रुपये), एक सुवर्णपदक आणि प्रमाणपत्र प्रदान केले जाईल. जर एकापेक्षा जास्त शास्त्रज्ञ विजेते असतील, तर ही रक्कम त्यांच्यात विभागली जाईल. पुरस्कारांचे वितरण १० डिसेंबर रोजी स्टॉकहोम येथे करण्यात येईल.
