कोजागिरी पौर्णिमा म्हटलं की इतरत्र दूध, पन्हे आणि चंद्रदर्शनाची रात्र आठवते; पण पेडणेकरांसाठी हीच रात्र खास आहे. कारण या गावात पौर्णिमेला “पेडण्याची पुनाव” म्हणून साजरे केले जाते. यंदा हा ऐतिहासिक व पारंपरिक सोहळा ७ ऑक्टोबर रोजी पेडण्याच्या आदिस्थान मांगरावर रंगणार आहे. गावात उत्सवाचा माहोल निर्माण झाला असून भाविकांमध्ये प्रचंड उत्सुकता आहे.
“तारीख लक्षात ठेवा…
७ ऑक्टोबर २०२५!
हीच ती रात्र… ज्या रात्री पेडण्याच्या आदिस्थान मांगरावर उसळणार आहे श्रद्धेचा, भक्तिभावाचा आणि जल्लोषाचा महासागर!
होय, कारण या दिवशी साजरी होणार आहे – पेडण्याची पुनाव!”
नवरात्र ते पुनवेपर्यंतचा उत्सव
पेडणे येथील भगवती व रवळनाथ देवस्थानात २२ सप्टेंबरपासून नवरात्रोत्सवाला सुरुवात झाली. रोजच्या आरत्या, देवीचे अलंकार, ढोल-ताशांचा गजर यामुळे मंदिर परिसर दुमदुमून गेला आहे. हा नवरात्रोत्सव १ ऑक्टोबरपर्यंत चालणार असून, २ तारखेपासून दसरोत्सवाचा शुभारंभ होईल.
३ ऑक्टोबर रोजी एकादशीचा कौल घेतला जाईल. त्या दिवशी रवळनाथ आणि भूतनाथाच्या दोन तरंगांच्या मिरवणुकीला विशेष महत्त्व आहे. कोटकर मांगरातून निघालेल्या या तरंगांची रात्रभर मिरवणूक होऊन ती थेट आदिस्थान मांगर गाठतील. ४ ऑक्टोबरच्या पहाटेपासून तरंग तिथेच थांबतील आणि पुढील चार दिवस दररोज पूजा-अर्चा, अभिषेक, कौल आणि सांस्कृतिक कार्यक्रम सुरू राहतील.
तरंगांची परंपरा
या उत्सवातील सर्वात मोठं आकर्षण म्हणजे रवळनाथ व भूतनाथ या देवतांचे तरंग. या तरंगांना देवतांप्रमाणेच मान दिला जातो. सजवलेल्या लुगडी-साड्यांमध्ये नटवलेले हे तरंग गावभर डौलाने फिरवले जातात.
- सुतार तोरण सजवतात.
- गुरव, कुंभार व सुतार बांधव तरंग सजवतात.
- पेडणेकर सेवेकरी म्हणजे वाजंत्री वाजवतात.
विजयादशमीच्या रात्री नऊ ते अकरा वाजेदरम्यान भाविक नवस फेडतात. “चिरं” म्हणजे लुगडी अर्पण केल्या जातात. गेल्या वर्षीच्या चिरांच्या मिऱ्या काढून नव्या लुगड्यांनी तरंग सजवले जातात. या सर्व विधींमध्ये गावकरी, सेवेकरी व देवस्थानाशी निगडीत घराणी उत्साहाने सहभाग घेतात.
आदिस्थान मांगरावरील सोहळा
४ ते ७ ऑक्टोबरपर्यंत आदिस्थान मांगरावर धार्मिक कार्यक्रम होणार आहेत. भाविकांसाठी हा काळ मोठ्या भक्तिभावाचा असतो.
- पौर्णिमेच्या दिवशी तुळाभार : अंगवणी केलेल्या भाविकांकडून वजनाएवढं धान्य, फळं वा इतर वस्तू अर्पण केल्या जातात.
- सांस्कृतिक कार्यक्रम : स्थानिक कलावंतांचे नृत्य, संगीत आणि पारंपरिक खेळ भाविकांचे मनोरंजन करतील.
- रात्रभर जागरण : गावकरी व भाविक पौर्णिमेच्या रात्री जागून देवी-देवतांचे स्वागत करतात.
सांगता आणि विसर्जन
७ ऑक्टोबरच्या मध्यरात्री बारानंतर तरंग आदिस्थान मांगरातून रवाना होतील. भाविकांचा कौल घेतल्यानंतर ८ ऑक्टोबरला रवळनाथ मंदिरात या तरंगांचे विसर्जन होईल. त्यानंतर हा सोहळा औपचारिकरीत्या संपेल.
पेडण्याच्या पुनवेचं वैशिष्ट्य
जरी पंचांगानुसार कोजागिरी पौर्णिमा यंदा ६ ऑक्टोबरला आहे, तरी पेडण्यात देवस्थानाच्या पाडव्यामुळे हा उत्सव प्रतिपदेनंतर, म्हणजेच ७ ऑक्टोबरला साजरा केला जातो. या अनोख्या परंपरेमुळे पेडण्याची पुनाव इतरत्र साजऱ्या होणाऱ्या कोजागिरीपेक्षा वेगळी आणि खास ठरते.
गावाचा सामूहिक उत्सव
या संपूर्ण सोहळ्यात गावातील प्रत्येक समाजघटकाची भूमिका महत्त्वाची असते. कुणी तरंग सजवतो, कुणी ढोल वाजवतो, कुणी तोरण बांधतो, तर कुणी अंगवणी फेडतो. एकाच उत्सवाने सर्व समाज एकत्र येतो आणि पेडण्याची सांस्कृतिक परंपरा अधोरेखित होते.
७ ऑक्टोबरच्या रात्री पेडण्याच्या आदिस्थान मांगरावर भाविकांची गर्दी उसळणार आहे. पारंपरिक डोल-ताशे, सजवलेले तरंग, देवीचे जागरण आणि भक्तिभावाचा जल्लोष यातून यंदाची “पेडण्याची पुनाव” पुन्हा एकदा तेजाने उजळून निघणार आहे.
