आधुनिक जीवनशैलीत वाढत्या प्रदूषणामुळे खोकला आणि दमा यांसारख्या श्वसनविकारांचे प्रमाण झपाट्याने वाढले आहे. अशा परिस्थितीत नैसर्गिक आणि आयुर्वेदिक औषधांचा वापर अत्यंत फायदेशीर ठरू शकतो. अशाच प्रभावी औषधी वनस्पतींपैकी एक म्हणजे कण्टकारी, जी भटकटैया किंवा कंटेरी या नावानेही ओळखली जाते. ही एक काटेरी झुडूप स्वरूपाची वनस्पती आहे, जी भारतात सर्वत्र सहजपणे आढळते.
आयुर्वेदात कण्टकारीला ‘कासहर औषधि’ म्हटले जाते, म्हणजे खोकला शांत करणारी औषधी. ती दशमूल औषधि समूहाचा एक भाग आहे आणि फुफ्फुसांतील कफ पातळ करून श्वसन संस्थेला स्वच्छ व बळकट करण्यास मदत करते. चरक संहितेत देखील कण्टकारीचा उल्लेख आढळतो. ही चवीने हलकी, कडू आणि तीक्ष्ण असते आणि ती कफ-वात दोष शमवते. खोकला, दमा, घशातील खवखव, सर्दी-जुकाम आणि ब्रॉन्कायटिस अशा आजारांत तिचा उपयोग होतो. ही बलगम पातळ करून बाहेर काढते, त्यामुळे श्वासोच्छ्वास सुलभ होतो. तिच्या फळांचा काढा घशातील सूज आणि जळजळ कमी करतो.
हेही वाचा..
देशभरातील ७६ रेल्वे स्थानकांवर होल्डिंग एरिया उभारण्याच्या योजनेला मंजुरी
मुंबईत २० मुलांना ओलीस ठेवलं; मुलांची सुखरूप सुटका करत आरोपीला ठोकल्या बेड्या
जो विदेश पळून जातो, त्याला छठ पूजेचं ज्ञान काय?
भगवान श्रीरामांविषयी वादग्रस्त टिपण्णी करणाऱ्या अनस पठानच्या आवळल्या मुसक्या
आयुर्वेदिक उपचारांमध्ये कण्टकारीचा वापर काढा, अर्क किंवा चूर्ण स्वरूपात केला जातो. जर तुम्ही जुन्या, कोरड्या खोकल्याने त्रस्त असाल, तर कण्टकारी चूर्ण आणि मधाचे मिश्रण सकाळ-संध्याकाळ घेतल्यास उत्तम फायदा होतो. तसेच, आयुर्वेदिक औषधांच्या दुकानांमध्ये मिळणारा कण्टकारी अर्क किंवा सिरप नियमित घेतल्यास श्वसनसंस्था मजबूत होते. वैज्ञानिक दृष्टिकोनातून पाहिले तर आधुनिक संशोधनांनुसार कण्टकारीमध्ये अस्थमारोधक, कफ निस्सारक, सूजरोधक आणि जंतुरोधक गुणधर्म आढळतात. ती फुफ्फुसातील सूज कमी करते आणि श्वसनमार्ग खुला ठेवते.
कण्टकारीसोबत जर आपण वासा, तुळस, यष्टिमधु आणि पिप्पली यांसारख्या वनस्पतींचा वापर केला, तर त्याचा परिणाम अधिक प्रभावी होतो. तथापि, गर्भवती महिलांनी ती केवळ वैद्यांच्या सल्ल्यानेच घ्यावी आणि लहान मुलांना अर्धी मात्रा द्यावी. अधिक प्रमाणात सेवन केल्यास शरीरात उष्णता वाढू शकते किंवा पित्तदोष निर्माण होऊ शकतो.
