मखाना हा स्वादिष्ट असण्यासोबतच अत्यंत पौष्टिक देखील आहे. तो हलका, सहज पचणारा खाद्यपदार्थ असून त्यात प्रोटीन, फायबर, कॅल्शियम, मॅग्नेशियम आणि पोटॅशियम यांसारखे आवश्यक पोषक घटक असतात. इंग्रजीत मखानाला ‘फॉक्स नट्स’ का म्हणतात, हे जाणून घेऊया. मखानाला ‘फॉक्स नट्स’ असे म्हणण्याचे कारण म्हणजे त्याचा आकार लोमडीसारखा (फॉक्ससारखा) असतो. पांढऱ्या रंगाच्या मखानावर असलेले छोटेसे ठिपकं लोमडीच्या चेहऱ्याची आठवण करून देते, म्हणून हा नामाभिधान.
इंडियन कौन्सिल ऑफ अ‍ॅग्रीकल्चर रिसर्च (ICAR) नुसार, मखान्याचे उत्पादन प्रामुख्याने बिहार, आसाम, पश्चिम बंगाल, त्रिपुरा आणि ओडिशा या राज्यांमध्ये होते. फक्त बिहारमध्येच सुमारे १५,००० हेक्टर जलक्षेत्रावर मखान्याची लागवड केली जाते. सुमारे ५ लाख कुटुंबे थेट मखान्याच्या शेती, काढणी, पॉपिंग, विक्री आणि उत्पादनाशी जोडलेली आहेत. बिहारमधून दरवर्षी ७,५०० ते १०,००० टन पॉप केलेले मखाने विकले जातात. मखाना तयार करण्याची पद्धत तीन टप्प्यांत होते – प्रथम, बीज २५०°C ते ३२०°C पर्यंतच्या उच्च तापमानावर मातीच्या परंपरागत भांड्यात किंवा लोखंडी कढईत भाजले जाते. त्यानंतर २-३ दिवस त्याची तडतड केली जाते. नंतर मॅलेट (लकडीचा हातोडा किंवा मुंगरी) वापरून हाताने त्याचे टरफले काढले जातात. हे टरफले काढण्याची प्रक्रिया अतिशय कुशल कामगारांकडून केली जाते, कारण थोडीशी चूक झाली तरी मखान्याची गुणवत्ता खराब होते.
हेही वाचा..
देशाच्या पायाभूत सुविधांचा वेगाने विकास
सुरक्षा दलांवर गोळीबार केल्याप्रकरणी मेईतेई संघटनेच्या नेत्याला अटक!
चौथीत झाली मारामारी; वयाच्या साठीत पुन्हा काढला राग
संशोधनात असे स्पष्ट झाले आहे की, मखान्यात आढळणारे मॅग्नेशियम आणि पोटॅशियम हृदयाच्या आरोग्यासाठी फायदेशीर असतात. यामध्ये कॅलरी कमी आणि फायबर अधिक असल्यामुळे भूक नियंत्रणात ठेवण्यास मदत होते. वजन कमी करण्यासाठी हे एक चांगले पर्याय आहे. मखान्यात असलेले मॅग्नेशियम तणाव कमी करून चांगली झोप मिळवण्यास मदत करते, तर कॅल्शियम हाडे आणि दात मजबूत ठेवण्यासाठी उपयुक्त ठरतो. उपवासात मखान्याचे अत्याधिक सेवन टाळण्याचा सल्ला दिला जातो, परंतु ज्येष्ठ नागरिक हे नियमित सेवनासाठी उत्तम मानतात. मखाना हे लो-कॅलरी स्नॅक आहे. त्यामध्ये कॅल्शियम, प्रोटीन, फायबर, मॅग्नेशियम, फॉस्फरस आणि पोटॅशियमसह अनेक जीवनसत्त्वे असतात. हे भूक नियंत्रणात ठेवण्यास आणि पोट भरल्यासारखे वाटण्यास मदत करते.
