जगभर मानसिक आरोग्याच्या समस्या झपाट्याने वाढत आहेत. जवळजवळ प्रत्येक सात व्यक्तींमधील एक व्यक्ती त्याचा बळी ठरत आहे. या वाढत्या आव्हानाला सामोरे जाण्यासाठी नव्या आणि प्रभावी उपचारपद्धतींची गरज आहे. या पार्श्वभूमीवर झालेल्या एका संशोधनात धक्कादायक खुलासा झाला आहे — आपल्या पोटातील सूक्ष्मजीव म्हणजेच गट मायक्रोबायोम हे मानसिक आरोग्यावर खोल परिणाम करतात. विशेषतः डिप्रेशन, अँझायटी आणि इतर मानसिक विकारांपासून मुक्तता मिळविण्यासाठी हे सूक्ष्मजीव मदत करू शकतात.
साउथ ऑस्ट्रेलिया विद्यापीठातील संशोधकांनी पोट आणि मेंदू यांच्यातील संबंध समजून घेण्यासाठी अनेक अभ्यासांचे विश्लेषण केले. नेचर मेंटल हेल्थ या नियतकालिकात प्रसिद्ध झालेल्या अहवालानुसार, पोट आणि मेंदू यांच्यामध्ये एक अतिशय गुंतागुंतीचा आणि थेट संबंध आहे. पोटातील सूक्ष्मजीव हे रासायनिक पदार्थ आणि मज्जातंतूंच्या माध्यमातून मेंदूवर परिणाम करतात, ज्यामुळे आपल्या भावना, ताणतणावाचे स्तर आणि विचार करण्याची क्षमता प्रभावित होते. संशोधनाचे प्रमुख लेखक श्रीनिवास कामथ यांनी सांगितले, “पोटात असणारे ट्रिलियन सूक्ष्मजीव अनेक प्रकारे मेंदूसोबत जोडलेले असतात. हे जीव पोटात निर्माण होणारे रसायन मेंदूपर्यंत पोहोचवतात, जे मूड सुधारू शकतात किंवा बिघडवू शकतात. तरीदेखील, हा बदल मानसिक आजार निर्माण करतो का, की तो शरीरातील इतर समस्येचे लक्षण आहे — हे अद्याप स्पष्ट नाही.”
हेही वाचा..
हवाई हल्ल्यानंतर टीटीपीचा खैबर पख्तूनख्वात आत्मघाती हल्ला
आयईडी स्फोटात कोब्रा कमांडो जखमी
भारतातील सिल्व्हर ईटीएफ उच्च प्रीमियमवर करतात व्यापार
गुजरातमधील आंतरराष्ट्रीय खरेदीदार-विक्रेता बैठकीत किती झाले एमओयु
संशोधकांच्या टीमने प्राण्यांवर करण्यात आलेल्या अनेक प्रयोगांचा आढावा घेतला आणि आढळले की पोटातील जीवाणू मेंदूतील रासायनिक प्रक्रिया, तणावाला प्रतिसाद आणि वर्तनावर थेट परिणाम करतात. तसेच, डिप्रेशन आणि सिजोफ्रेनिया सारख्या मानसिक विकारांमध्ये पोटातील सूक्ष्मजीवांचा संतुलन बिघडलेला दिसतो. यावरून हे स्पष्ट होते की मानसिक आरोग्य आणि गट मायक्रोबायोम यांचा परस्पर संबंध आहे. संशोधनात हेही उघड झाले की प्रोबायोटिक्स, आहारातील बदल आणि फिकल ट्रान्सप्लांटेशन (मल प्रत्यारोपण) सारख्या उपचारपद्धती मूड सुधारण्यात आणि अँझायटी कमी करण्यात मदत करतात. काही मानसिक आजारांच्या औषधांचा पोटातील सूक्ष्मजीवांवर थेट परिणाम होत असल्याचेही दिसले, ज्यामुळे हा संबंध अधिक बळकट ठरतो. या निष्कर्षांवरून असे सूचित होते की भविष्यात मायक्रोबायोम-आधारित उपचार मानसिक आरोग्य क्षेत्रात एक नवे युग सुरू करू शकतात.
जगभरात सुमारे ९७ कोटी लोक मानसिक आरोग्याच्या समस्यांनी त्रस्त आहेत, ज्यामध्ये डिप्रेशन आणि अँझायटी सर्वाधिक आढळतात. सध्याच्या औषधोपचारांमधून जवळपास एकतृतीयांश रुग्णांना अपेक्षित परिणाम मिळत नाहीत. त्यामुळे स्वस्त, सुरक्षित आणि सर्वांपर्यंत पोहोचू शकतील असे नवे उपचार आवश्यक आहेत. या अभ्यासाचे सहलेखक डॉ. पॉल जॉयस यांनी सांगितले, “आम्ही हे सिद्ध करू शकतो की पोटातील सूक्ष्मजीव मानसिक विकारांमध्ये थेट भूमिका बजावतात. हे मानसिक आरोग्याच्या क्षेत्रात क्रांती घडवू शकते. यामुळे उपचारांसोबतच निदान आणि प्रतिबंधाच्या पद्धतीही पूर्णतः बदलू शकतात.”
ते पुढे म्हणाले, “मायक्रोबायोम आधारित उपचार — जसे प्रोबायोटिक्स, प्रीबायोटिक्स आणि विशिष्ट प्रकारचा आहार — हे स्वस्त, सुरक्षित आणि सोपे पर्याय ठरू शकतात. हे उपचार विविध संस्कृतींमध्ये सहज लागू होऊ शकतात आणि विद्यमान औषधांसह वापरल्यास अधिक चांगले परिणाम देऊ शकतात.” सध्या संशोधक भविष्यात असे अभ्यास करण्याची तयारी करत आहेत, ज्यात वेळोवेळी पोटातील सूक्ष्मजीवांतील बदल नोंदवले जातील. तसेच, अधिक मोठ्या आणि विविध लोकसंख्येवर संशोधन करून हे समजून घेण्याचा प्रयत्न होईल की आपला आहार, पर्यावरण आणि संस्कृती हे पोट आणि मेंदूच्या संबंधावर कसा परिणाम करतात.
