आयुर्वेदानुसार सकाळची दिनचर्या म्हणजेच “दैनिक दिनचर्या” ही आरोग्यदायी आणि संतुलित जीवनाची भक्कम पायाभरणी आहे. विशेषतः ब्रह्ममुहूर्त (पहाटे ४ ते ६ वाजेपर्यंतचा काळ) हा अत्यंत शुभ आणि ऊर्जेने भरलेला मानला जातो. या वेळेत शरीर, मन आणि आत्मा शुद्ध आणि शांत अवस्थेत असतात. सर्वप्रथम बोलूया लवकर उठण्याबद्दल. आयुर्वेद म्हणतो, “ब्रह्ममुहूर्ते उत्तिष्ठेत्” — म्हणजे सूर्योदयाच्या सुमारे दीड तास आधी उठावे. या वेळी वातावरण शांत, शुद्ध आणि प्राणऊर्जेने समृद्ध असते. या वेळेत उठणाऱ्या व्यक्तींची स्मरणशक्ती, लक्ष केंद्रित करण्याची क्षमता आणि फुफ्फुसांची कार्यक्षमता अधिक चांगली असते.
उठल्यानंतरचे पहिले पाऊल म्हणजे मुखशुद्धी, म्हणजे दात आणि जिभेची स्वच्छता. नीम, खैर किंवा बाभळीची दातुन वापरावी आणि जिभेवर साचलेली पांढरी थर (अम) खरवडून काढावी. यामुळे फक्त तोंडाची दुर्गंधीच नाहीशी होत नाही, तर पचनसंस्थाही सक्रिय होते. आयुर्वेद सांगतो की, जिभेची स्वच्छता ही शरीरातील विषद्रव्ये बाहेर काढण्याची पहिली पायरी आहे. यानंतर येते उषःपान, म्हणजे सकाळी उठल्यावर कोमट पाणी पिणे. हे पाणी तांब्याच्या किंवा मातीच्या भांड्यात ठेवलेले असेल तर त्याचे फायदे अधिक वाढतात. त्यामुळे बद्धकोष्ठता, वायू आणि त्वचेच्या समस्या दूर होतात. हे शरीराला आतून शुद्ध करून मेटाबॉलिझमला चालना देते.
हेही वाचा..
देशभरातील ७६ रेल्वे स्थानकांवर होल्डिंग एरिया उभारण्याच्या योजनेला मंजुरी
मुंबईत २० मुलांना ओलीस ठेवलं; मुलांची सुखरूप सुटका करत आरोपीला ठोकल्या बेड्या
जो विदेश पळून जातो, त्याला छठ पूजेचं ज्ञान काय?
भगवान श्रीरामांविषयी वादग्रस्त टिपण्णी करणाऱ्या अनस पठानच्या आवळल्या मुसक्या
यानंतर डोळे आणि नाक यांची शुद्धी करणे आवश्यक आहे. सकाळी थंड पाण्याने डोळे धुणे आणि नाकात गायीचे तूप किंवा अणु तेलाच्या दोन थेंबा टाकणे फायदेशीर असते. यामुळे डोळ्यांची दृष्टी सुधारते, सायनस आणि अॅलर्जीपासून आराम मिळतो, तसेच मेंदू शांत राहतो. सकाळचा वेळ योग, व्यायाम आणि प्राणायामासाठी सर्वोत्तम असतो. सूर्यनमस्कार, ताडासन, अनुलोम-विलोम यांसारखे हलके आसन केल्याने रक्ताभिसरण सुधारते आणि शरीरात नवचैतन्य संचारते. यामुळे दिवसातील थकवा आणि ताण दूर राहतो.
यानंतर स्नान — जे फक्त शरीर स्वच्छ करण्याचे नव्हे, तर मनालाही प्रसन्नतेने भरून टाकण्याचे साधन आहे. थंड किंवा कोमट पाण्याने अंघोळ केल्याने आळस दूर होतो आणि मन प्रसन्न होते. स्नानानंतर पूजा किंवा ध्यान केल्याने आत्मबल आणि मानसिक शांतता वाढते. सकारात्मक विचारांनी दिवसाची सुरुवात करणारा माणूस संपूर्ण दिवस आनंदी आणि लक्ष केंद्रीत राहतो. अखेरीस येतो नाश्ता — सकाळचे अन्न हलके, पण पौष्टिक असावे. फळे, दलिया, मूगाची खिचडी किंवा दूध हे उत्तम पर्याय आहेत. त्यामुळे पचनसंस्था नीट कार्य करते आणि शरीराला दिवसासाठी आवश्यक ऊर्जा मिळते.
