पंतप्रधान नरेंद्र मोदींच्या डेहराडूनमध्ये आगमन होण्याच्या एक दिवस आधी २७ जानेवारी रोजी उत्तराखंडमध्ये समान नागरी संहिता लागू करण्यात येणार असल्याचे मुख्यमंत्र्यांचे सचिव शैलेश बागोली यांनी सांगितले. मुख्यमंत्री पुष्कर सिंह धामी त्याच दिवशी UCC पोर्टल लाँच करतील. UCC पोर्टल २७ जानेवारी रोजी दुपारी १२.३० वाजता सचिवालयात सुरू होईल. UCC लागू करणारे उत्तराखंड हे स्वतंत्र भारतातील पहिले राज्य असेल.
उत्तराखंड सरकारने उत्तराखंड समान नागरी संहिता कायदा २०२४ लागू केला आहे. मृत्युपत्राच्या उत्तराधिकारांतर्गत कोडीसिल म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या, मृत्युपत्र आणि पूरक दस्तऐवज तयार करणे आणि रद्द करणे यासाठी एक सुव्यवस्थित फ्रेमवर्क स्थापित केला आहे. उत्तराखंड सरकारने बुधवारी एकसमान नागरी संहिता अधिसूचित केला होता. त्यात वैवाहिक परिस्थिती आणि वैयक्तिक हक्क आणि सामाजिक सौहार्दाचे संरक्षण यासाठी कायदेशीर तरतुदींची स्पष्टता आहे, असे अधिकृत निवेदनात म्हटले आहे.
हेही वाचा..
विवाहित हिंदू महिलेवर बलात्कार करून इस्लाम धर्म स्वीकारण्यास भाग पडले
‘आप’च्या बेईमान लोकांच्या यादीत राहुल गांधींचा फोटो!
जगातील सर्वात उंच रेल्वे पुलावर वंदे भारत ट्रेनची पहिली चाचणी
अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष ट्रम्प यांना कोणत्या देशातून सर्वाधिक पसंती? आकडेवारी काय सांगते
राज्य सरकारच्या मते, हा कायदा उत्तराखंड राज्याच्या संपूर्ण क्षेत्राला लागू होतो आणि उत्तराखंडच्या बाहेर राहणाऱ्या राज्यातील रहिवाशांवरही प्रभावी आहे. विवाह, घटस्फोट, उत्तराधिकार आणि वारसाशी संबंधित वैयक्तिक कायदे सुलभ आणि प्रमाणित करण्याच्या उद्देशाने एकसमान नागरी संहिता \लागू करणारे उत्तराखंड हे भारतातील पहिले राज्य बनले आहे.
अनुसूचित जमाती आणि संरक्षित प्राधिकरण-सक्षम व्यक्ती आणि समुदाय वगळता उत्तराखंडमधील सर्व रहिवाशांना लागू होते. हा कायदा संविधानाच्या अनुच्छेद ३४२ आणि कलम ३६६ (२५) अन्वये अधिसूचित केलेल्या अनुसूचित जमातींना लागू होत नाही. भाग XXI अंतर्गत संरक्षित अधिकार-सक्षम व्यक्ती आणि समुदायांना देखील त्याच्या कार्यक्षेत्रातून वगळण्यात आले आहे. विवाहाशी संबंधित कायदेशीर प्रक्रिया सुव्यवस्थित आणि सुलभ करण्यासाठी उत्तराखंडच्या समान नागरी संहिता कायदा, २०२४ मध्ये वैयक्तिक हक्क आणि सामाजिक समरसतेच्या संरक्षणास प्रोत्साहन देणारी सार्वजनिक कल्याण प्रणाली प्रदान करण्यात आली आहे, असे निवेदनात म्हटले आहे.
या अंतर्गत विवाह केवळ त्या पक्षांमध्येच होऊ शकतो. ज्यांचा कोणीही जिवंत जोडीदार नाही, दोघेही कायदेशीर परवानगी देण्यास मानसिकदृष्ट्या सक्षम आहेत, पुरुषाचे वय किमान २१ वर्षे पूर्ण झाले पाहिजे आणि महिलेचे वय १८ वर्षे पूर्ण झाले पाहिजे. धार्मिक रीतिरिवाज किंवा कायदेशीर तरतुदींनुसार विवाह विधी कोणत्याही स्वरूपात केले जाऊ शकतात. परंतु कायदा लागू झाल्यानंतर ६० दिवसांच्या आत होणाऱ्या विवाहांची नोंदणी करणे बंधनकारक आहे.
२६ मार्च २०१० पासून कायद्याच्या अंमलबजावणीपर्यंत होणाऱ्या विवाहांची नोंदणी ६ महिन्यांच्या आत करावी लागणार आहे. विहित मानकांनुसार ज्यांनी आधीच नोंदणी केली आहे, त्यांना पुन्हा नोंदणी करणे आवश्यक नसले तरी, त्यांना पूर्वी केलेल्या नोंदणीची पोच द्यावी लागेल. २६ मार्च २०१० पूर्वी किंवा उत्तराखंड राज्याच्या बाहेर, जेथे दोन्ही पक्ष तेव्हापासून एकत्र राहत आहेत आणि सर्व कायदेशीर पात्रता निकष पूर्ण करतात, अशा विवाहांची नोंदणी (जरी अनिवार्य नसली तरी) सहा महिन्यांच्या आत नोंदणी केली जाऊ शकते. कायद्याची सक्ती, अधिकृत निवेदनात म्हटले आहे. त्याचप्रमाणे विवाह नोंदणीची मान्यता व पोचपावती देण्याचे कामही तातडीने पूर्ण करणे आवश्यक आहे. अर्ज प्राप्त झाल्यानंतर उपनिबंधकांनी १५ दिवसांत योग्य तो निर्णय घ्यावा.
१५ दिवसांच्या विहित कालावधीत विवाह नोंदणीशी संबंधित अर्जावर कोणताही निर्णय न घेतल्यास, तो अर्ज आपोआप रजिस्ट्रारकडे पाठविला जातो; तर, पोचपावती झाल्यास, त्याच कालावधीनंतर अर्ज आपोआप स्वीकारला जाईल असे मानले जाईल. यासोबतच नोंदणी अर्ज फेटाळल्यास पारदर्शक अपील प्रक्रियाही उपलब्ध आहे. या कायद्यांतर्गत नोंदणीसाठी खोटी माहिती दिल्यास शिक्षेची तरतूद असून, केवळ नोंदणी न केल्याने विवाह अवैध मानला जाणार नाही, असेही स्पष्ट करण्यात आले आहे. नोंदणी ऑनलाइन आणि ऑफलाइन दोन्ही प्रकारे करता येते.
या तरतुदींची अंमलबजावणी करण्यासाठी, राज्य सरकार रजिस्ट्रार जनरल, रजिस्ट्रेशन आणि सब-रजिस्ट्रार नियुक्त करेल, जे संबंधित रेकॉर्डची देखभाल आणि देखरेख सुनिश्चित करतील. हा कायदा कोणाशी विवाह करू शकतो आणि विवाह कसे केले जावे हे देखील नमूद करतो आणि नवीन आणि जुने दोन्ही विवाह कायदेशीररित्या कसे ओळखले जाऊ शकतात याबद्दल स्पष्ट तरतुदी देखील प्रदान करते, असे निवेदनात म्हटले आहे. तत्पूर्वी, उत्तराखंड सरकारच्या माहिती तंत्रज्ञान विकास एजन्सीने उत्तराखंड एकसमान नागरी संहिता पोर्टलसाठी एक मॉक ड्रिल आयोजित केले होते, जे त्याच्या अधिकृत रोलआउटच्या आधी पोर्टलच्या ऑपरेशनल तत्परतेमध्ये एक महत्त्वपूर्ण पाऊल होते.